Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

pecunia parva

  • 1 gering

    gering, tenuis (eig. dünn; dann uneig. = klein, unbedeutend, sowohl der Beschaffenheit als der Wichtigkeit, daher auch dem Stande nach). – exilis (nicht stark, schwach, z.B. Macht [res], Erbschaft etc.). – parvus. non magnus (klein, nicht groß, z.B. pecunia parva od. non magna: u. non magna signa [Beweise]alcis rei). – exiguus (dürftig, geringfügig im Vergleich zu etw. anderem). – levis (leicht, ohne innern Gehalt, z.B. Geschenk, munus). – vilis (seiner Beschaffenheit nach ohne Wert, meist im verächtlichen Sinne; n. pl.vilia auch subst. = geringe Dinge, Speisen etc.). – humilis. obscurus (niedrig, ersteresdem Stande, letzteres dem Herkommen od. der Geburt nach). – nicht g., non nullus (einiger = nicht unbeträchtlich, z.B. non nulla pars militum). – so g., tantus. tantulus (z.B. praesidii tantum est, ut etc.). – wie g., quantus. quantulus (z.B. quantulum istud est!). – geringer (dem Geschlechte, Stande, der Macht etc. nach), inferior, z.B. an Würde, dignitate. – eine g. Anzahl, numerus exiguus, parvus; pauci: die g. Anzahl, paucitas: mit g. Mühe, sine negotio; nullo negotio: um einen g. Preis (um ein geringes), parvo: um einen sehr g. Preis (um ein sehr geringes), minimo: in geringerer Gunst stehen, inferiorem gratiā esse. – ein Mann von g. Stande od. Herkommen, homo tenuis od. tenuioris ordinis; homo humili od. obscuro od. ignobili loco natus: ein ganz g. Mann, homo tenuissimus (dem Stande nach); homo ex ultima plebe. homo ultimae plebis (dem Herkommen nach); homo ex infima fortuna. [1076] homo infimae sortis (dem Vermögen nach). – nicht der geringste Zweifel, nulla dubitatio; ne minima quidem dubitatio: es ist nicht das geringste (d. i. nicht das schlechteste od. ein großes) Lob, non ultima od. infima laus est: einer der geringsten sein. esse in postremis: nicht im geringsten, nihil (in keiner Hinsicht, z.B. vultum mutare); ne minimā quidem re (auch nicht mit der geringsten Kleinigkeit, z.B. offendere alqm): auch für den Verbannten sorgten sie nicht im geringsten, ne exulis qui dem ullam curam gesserunt: im geringsten nicht, minime (d. i. keineswegs, z.B. quod minime putabat): nichts geringeres als etc., nihil aliud nisi od. (seit Liv.) quam etc. – g. gesagt, ut parcissime dicam.

    deutsch-lateinisches > gering

  • 2 Geldsumme

    Geldsumme, pecuniae summa, im Zshg. bl. summa (die Summe Geldes, der Geldposten). – pecunia (Geld übh., u. zwar als Masse mit Adjektiven der Größe, als einzelner Geldposten mit Adjektiven der Zahl u. Menge, s. im folg.). – aliquid nummorum (etwas an Geldstücken, etwas Geld in einzelnen Münzen). – eine kleine G., parva (pecuniae) summa; parva pecunia; summula; paululum pecuniae: eine ganz kleine G., minuta (pecuniae) summa od. summula: eine ziemlich große, eine nicht unbedeutende, eine erkleckliche G., aliquanta pecunia; aliquantum nummorum od. pecuniae; nummi non mediocris summae: eine große G., magna pecuniae summa; pecunia magna oder grandis: eine sehr große G., pecunia permagna od. pergrandis; pecunia maxima; plurimum pecuniae: eine überaus große, eine ungeheuer große G., incredibilis pecuniae summa; pecunia ingens, innumerabilis: eine ebenso große G., tantundem pecuniae od. argenti (als etc., quantum etc.). – die eine, die andere G. (der eine, der andere Geldposten), una, altera pecunia: viele Geldsummen (Geldposten), multae pecuniae. – für eine elende G., nummulis acceptis (z.B. ius ac fas omne delere).

    deutsch-lateinisches > Geldsumme

  • 3 magnus

    māgnus, a, um (altind. mahánt-, griech. μέγας, gotisch mikils, ahd. mihhil), Compar. māior, us, Superl. māximus (māxumus), a, um, groß (Ggstz. parvus, parvulus, exiguus, minutus, minusculus), I) eig.: 1) von räuml. Größe, a) groß = weit, hoch, lang, insula, Cic.: mare (vgl. no. b), Sall.: maximum flumen, Curt. – navis magna (Ggstz. parva), Hor.: m. et pulchra domus, Cic.: oppidum maximum, Caes. – litterae (Buchstaben) maximae, Cic.: epistula maxima (Ggstz. minuscula, Cic. – quercus, hohe, Enn.: mons, Catull.: acervus, Cic. u. Verg. – magni membrorum artus, magna ossa, Verg.: magni crines, Spart.: capillus et barba magna, Varro: capillatior quam ante et barbā maiore, Cic.: maximā barbā et capillo, Cic. – nequam et m. homo, langer Mensch (Kerl), Lucil. 1221; vgl. im Doppelsinne qui scribis Priami proelia, m. homo es, Mart.: magnum me faciam, ich will mich groß machen, mich strecken, Plaut.: elephanti flumen transituri minimos antemittunt, ne maiorum ingressu alveum atterant, Solin. – m. Infin., maior videri, stattlicher anzuschauen (= ein höheres Wesen), Verg. Aen. 6, 49. – subst., incensae urbis in maius restitutio, Wiederaufbau u. Vergrößerung, Iustin.: reficere in melius et in maius, verbessern (verschönern) u. vergrößern, Plin. ep. – b) insbes., von angeschwollenen Gewässern, groß = hoch, hochgehend, aquae magnae bis eo anno fuerunt, Liv.: mare (μεγάλη θάλαττα), Lucr. u. Sall. (vgl. oben no. a). – magnus fluens Nilus, Verg. georg. 3, 28: u. so prout ille (Nilus) magnus influxit aut parcior, Sen. nat. qu. 4, 2, 2 (vgl. Thuc. 2, 5, 2 ὁ Ἀσωπος ποταμος εῤῥύη μέγας).

    2) v. numerischer Größe, a) = der Zahl, Menge, numerischen Stärke, dem Gewichte nach groß, bedeutend beträchtlich, bei Kollektiven auch = viel, zahlreich, frumenti magnus, maximus numerus, Caes.u. Cic., quam maximus numerus, Caes.: copia pabuli, Caes.: pecunia, Nep.: maiore pecuniā opus erat, Liv.: pecunia mutua, Cic.: magnas pecunias in provincia collocatas habere, Cic.: maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse, Cic. – multitudo peditatus, Caes.: populus, Verg. u. Plin. ep.: magno cum comitatu, Caes.: parato magno potius quam ingenti exercitu, Vopisc.: maior frequentiorque legatio, Liv.: pars, ein großer Teil, d.i. sehr viele, Cic.: magnā parte veterum militum dimissā, Liv.: maior pars, Caes.: maxima pars hominum, Hor.: dah. magnā parte, großenteils, maximā parte, größtenteils, Sall. u. Liv.: so auch magnam u. maximam partem, Cic. u. Caes. – Genet. subst., magni, um vieles, viel, magni refert, Lucr.: magni interest, Cic. – b) v. numerischen Werte = hoch, bedeutend, erheblich, beträchtlich, kostspielig, kostbar, ornatus muliebris pretii maioris, Cic.: operibus pretium maius invenire, Phaedr.: hominem maximi pretii esse, viel Geld wert, d.i. sehr brauchbar, Ter. – quaestus magnus et evidens (Ggstz. qu. minimus et sordidus), Auct. b. Alex.: magna munera et maiora promissa, Sall.: cultus maior censu, Hor.: cultus maximi, Flor. – dah. der Abl. u. Genet. magno u. magni als Bestimmung des Wertes, hoch, teuer (sehr selten maioris, höher, teuerer, maximi, am höchsten, sehr hoch, wofür gew. pluris u. plurimi stehen), magno emere, vendere, conducere, Cic.: magno constare, Plin. ep.: magno (sc. constat) hospitium miserabile, Iuven.: magno illi stetit victoria, übtr. = kam ihm teuer zu stehen, kostete viel Blut, Liv.: multo maioris alapae mecum veneunt, Phaedr. – v. inneren Werte, magni aestimare, α) = hochschätzen, Cic.: häufiger magno aestimare, Cic. u.a. β) = für von hohem Werte-, für wichtig halten, Flor.: so auch magni existimare, Nep.: magni, maximi facere, Komik., Cic. u.a. – magni esse, α) = viel gelten, apud alqm, Cic. β) von hohem Werte-, von Wichtigkeit sein, Nep. 3) v. dynamischer Größe, a) v. Naturkräften, stark, heftig, vis solis, Lucr.: ventus, Plaut.: flatus (ventorum) maiore illati pondere incursuque, Plin. – b) v. Eindrücken auf das Gehör, groß = stark, laut, vox (Ggstz. parva, schwache), Cic.: clamor, Cic.: stridor, murmur, Verg.: maior sonus, Curt. – poet. neutr. Sing. adverb., magnum clamare, laut rufen, Plaut.: magnum sonare, Mela: magna sonare, Acc. fr.: exclamare maius, Cic. Tusc. 2, 56: maximum exclamare, Plaut.

    II) übtr.: A) v. der Größe der Zeit: 1) von der Zeitdauer, groß, beträchtlich (an Zahl der Tage; Ggstz. brevis) = lang, annus, Verg.: anni, Lucr.: menses, Verg. – insbes., annus, das große Weltjahr, Cic. de nat. deor. 2, 51 u. Cic. fr. b. Tac. dial. 16. – magno tempore, in langer Zeit, Petron. u. Iustin.: magno post tempore, nach langer Zeit, Iustin.

    2) vom früheren, höheren Alter: a) früh, hoch, cum esset magno natu, von hohem Alter, bejahrt, Nep.: magno natu principes, Liv.: filius maximo natu, Nep.- maior patria, das frühere, ältere Vaterland, von Karthago = die Mutterstadt, Curt. 4, 3 (15), 22. – b) insbes., v. Pers., im Compar. u. Superl., mit u. ohne natu od. annis, der ältere, der älteste, α) v. Lebensalter: maior natu (Ggstz. aequalis, gleichalterig), Suet.: natu maior frater, Cic.: maximus natu e filiis, Liv.: una e multis, maxima natu, Pyrgo, Verg.: ebenso maior, maximus aevo, Ov. – virgo minor quam annos sex, maior quam annos decem nata, Gell.: liberi maiores iam quindecim annos nati, Liv.: u. ohne quam annos natus maior quadraginta, Cic.: non maior quinquaginta annis, Liv.: ne sint (feminae equi) minores trimae, maiores decem annorum, Varro: obsides non minores octonum denum annorum, neu maiores quinum quadragenum, Liv. Vgl. Weißenb. Liv. 38, 38, 15. – annos nata est sedecim, non maior, nicht älter, nicht drüber, Ter. – versch. bei Angabe des Unterschieds des Alters, biennio quam nos fortasse maior, Cic. – absol., frater maior, Ter.: ex duobus filiis maior, Caes.: Ser. Sulpicio maior (filia), minor Licinio Stoloni (nupta) erat, Liv.: maior Neronum, Hor.: sororum maxima, Ov.: maior erus, der alte Herr, Hausherr, der Alte (Ggstz. minor e.), Plaut.: Gelo maximus stirpis, Liv.: virgo Vestalis maxima u. virgo maxima, s. Vestālisu. virgo. – subst., maior, f., eine Ältere, ut nubere vellet maior iuniori (einen Jüngeren), Apul. apol. 27. – maiores natu, die älteren Leute, die Alten, Cic. u.a., u. insbes., die Alten = der Senat, Liv. – auch bl. maiores = die Älteren, die Alten, Hor.: u. die Erwachsenen (Ggstz. pueri), Varro LL. 9, 16. – als jurist. t. t., maior, mündig, der Mündige (Ggstz. minor), ICt. – bei Ausdrücken der Verwandtschaft bezeichnet magnus den vierten, maior den fünften u. maximus den sechsten Grad, wie avunculus magnus, maior, maximus, s. avunculus, amita u. dgl. – β) v. Zeitalter: Cyrus maior, Lact. 4, 5, 7: quaerere, uter maior aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena, quare tam male tulerit aetatem, Sen. ep. 88, 6. – bes. subst., maiores, die Vorfahren, Ahnen, Cic. u.a.: u. dass. maiores natu, Nep.: maiores auch von einem Vorfahren, Ahnen, Varro r. r. (v. Stolo) u. Cic. (v. Appius).

    B) von Umfang, Bedeutung, Geltung, Wichtigkeit menschlicher Verhältnisse aller Art = groß, bedeutend, beträchtlich, ansehnlich, wichtig, oft wie bedeutend, mit dem Nbbegr. des Schwierigen, Gefahrvollen (Ggstz. parvus), 1) im allg.: magni u. maximi ludi, die großen, die ältesten Spiele in Rom, jährlich am 7. Sept. gefeiert, Cic. – mercatura, ein großer, ausgebreiteter Handel (Ggstz. m. tenuis), Cic.: magna et ampla negotia, Cic.: magnae parvaeque res (Taten), Enn.: magnae res (Angelegenheiten), Tac.: maiores res appetere, nach höheren Dingen streben, Nep. – testimonium, ein ansehnliches, ehrenvolles, Cic.: causa, Cic.: magnae et graves causae, Plin. ep.: iudicium, Cic.: magno casu accĭdit, durch einen wichtigen Umstand, besonderen Glücksfall, Caes.: ebenso magnae fuit fortunae, Caes.: aber saepe parvis momentis magni casus intercedunt, bedeutende Wechselfälle des Glücks, Caes.: ebenso res magnum habet casum (Risiko), Planc. in Cic. ep. – m. dem Nbbgr. des Schwierigen, magnum opus et arduum, Cic.; vgl. id magnum et arduum est, Cic.; u. quod eo maius est illi (schwieriger für ihn), Cic.: magnum quoddam est onus atque munus, Cic.: bellum m. atque difficile, m. et atrox, Cic. u. Sall. – v. wichtigen u. gefahrvollen Zeiten, dringend, rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: maxima rei publicae tempora, die Zeiten der dringendsten Gefahr, griech. μέγιστοι καιροί, Cic. – magnum est (es ist eine große, schwierige Aufgabe, es gehört viel dazu) m. Infin., zB. magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud verum, Cic. Acad. 1, 7: eicere nos magnum fuit, excludere facile est, Cic. ep. 14, 3, 2: so auch quod si magnum putarem caducum deicere, Apul. apol. 35. p. 56, 1 Kr. – m. 2. Supin., haud magna memoratu res est, Liv. 38, 29, 3. – parenthet., quod maius est, was noch mehr sagen will, Cic.: ebenso quod maximum est, Plaut. – neutr. pl. subst., magna curant di, parva neglegunt, Cic.: ut alia magna et egregia tua omittam, Sall.: u. im Compar., multo maiora et meliora fecit, Cic.: maiora concupiscere, zu hoch hinauswollen, Nep.: maiora moliri in urbe, Suet.: im Superl., illa maxima atque amplissima, Cic. – poet v. Jahre u. den Jahreszeiten, bedeutend dem Ertrage nach, sehr fruchtbar, annus, Stat. u. Lucan.: maior autumnus, Mart.

    2) v. der Größe der menschl. Stellung, a) der Macht, dem Vermögen nach groß, hochstehend, angesehen, mächtig, reich, maior invidiā, über den Neid erhaben, Hor.: maior reprensis, über die Getadelten erhaben, Hor. – v. mächtigen Personen u. Staaten, propter summam nobilitatem et singularem potentiam magnus erat, Cic.: potentior et maior, im Besitz von mehr Macht u. Ansehen, Nep.: m. adiutor, Hor.: Iuppiter, manus Iovis, Hor.: Iuppiter optimus maximus (der allmächtige), Cic.: praetor maximus (in den ältesten Zeiten = Diktator), Liv.: sacerdos, der ehrwürdige, Verg.: tellure marique magnus, Hor.: homo summae potentiae et magnae cognationis, Caes.: civitas magna atque opulenta, oppidum m. atque valens, Sall.: maximam hanc rem (Staat) fecerunt, Liv. – v. Vornehmen u. Reichen, magni pueri magnis e centurionibus orti, Hor.: m. pater, eques, Hor. – subst., nulla aut magno aut parvo fuga leti, Hor.: cum magnis vixisse, Hor.: maiorum fames, Hor.: Ggstz., adversus minores humanitas, adversus maiores reverentia, Sen.: maximi imique, die Höchsten u. Niedrigsten, Sen. – b) dem Talente, der Geschicklichkeit, den Verdiensten nach, α) groß, angesehen, achtungswert, geschickt u. dgl., o magnum hominem! Cic.: nemo vir magnus sine aliquo afflatu divino umquam fuit, Cic.: magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace, Nep.: oft verb. magnus et clarus, clarus et magnus, Cic. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 2). – als Beiname, Pompeius Magnus, Alexander Magnus, Cic. u.a.: Plur., Magnos et Felices et Augustos diximus, wir haben den einen den Großen, den anderen den Glücklichen, den dritten den Erlauchten genannt, Sen. de clem. 1, 14, 2. – β) im üblen Sinne, groß in Verschlagenheit usw., durch trieben, fur, Cic.: nebulo, Ter. – prägn. = zu groß, Alexander orbi (für den Erdkreis) magnus est, Alexandro orbis angustus (zu eng), Sen. suas. 1, 3.

    3) von intensiver Stärke: a) menschlicher Lebens-und Gemütszustände, groß, gewaltig, auffallend, schwer, stark, heftig, arg, labor, Hor.: morbus, Cels.: morbus maior, die größere, gewaltigere (v. der Epilepsie), Cels. (vgl. Apul. apol. 50): periculum, Caes.: gratia, Caes. (vgl. gratia). – infamia, Cic.: opprobrium, Hor.: magno sit animo (Mut), Caes.; vgl. corpore maior spiritus (Mut) et incessus, Hor.: virtus, Caes.: multo maior alacritas studiumque pugnandi, Caes.: maiore eloquentiā, gravitate, studio, contentione, Cic. – spes, Nep.: gaudium, Sall.: voluptas, Ter.: dolor, Caes. – vitium, peccatum, Hor.: adulteria, inimicitiae, auffallende, Aufsehen erregende, Tac. (s. Heräus Tac. hist. 1, 2, 11): maius malum est hoc, Sen. – Compar. subst., nihil maius minari posse, quam etc., nichts Schlimmeres, Sen. – bes. in maius, ins zu Große = größer, als es ist, als nötig ist, vergrößernd, übertrieben, übermäßig, bei den Verben extollere (verbis), celebrare, componere u.a., b. Sall., Liv., Hor. u.a. (s. Fabri Sall. Iug. 73, 5 u. Liv. 21, 32, 7): so auch in maius ferri, nuntiari, vergrößert, übertrieben werden, Liv. u. Tac.: in maius credi, für schlimmer, ärger gehalten werden, Tac.: in maius augere desiderium, Iustin. – b) des Ausdrucks, stark, gewaltig, übertrieben, verba magna, quae rei augendae causā conquirantur, Liv.: magnis sermonibus res secundas celebrare, d.i. viel Redens und Aufhebens machen von usw., Liv.: magnae minae, Cic.: magna illa consulum imperia, strenge, Sall.

    4) von der Größe der Gesinnung, der Gemüts-und Denkart, a) im guten Sinne, groß, stark, hoch, hochherzig, fuit et animo magno et corpore, Nep.: animo magno fortique sis, Cic.: quemquam stabili et firmo et magno animo (quem fortem virum dicimus) effici posse, Cic.; vgl. mens maior humanā, Sil.: magno pectore praesentit curas, Verg. – u. übtr., von der Person selbst, groß, hochherzig, edel, amice magne, Cur. in Cic. ep.: animo magnus, maior imperio, Plin.: quo quis maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit, Ov.: vgl. nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate, Cic. – b) im üblen Sinne, hochfahrend, stolz, omnibus nobis ut dant res sese, ita magni atque humiles sumus, Ter. – u. in bezug auf die Rede, groß = hochfahrend, großprahlerisch, lingua (wie μεγάλη γλῶσσα), Hor.: magna verba (wie μεγάλοι λόγοι), Verg., Sen. u.a.: maxima verba, Prop. – dixerat ille aliquid magnum, hatte große Reden geführt, sehr geprahlt, Verg. – ebenso subst., magna loqui, magna magnifice loqui (wie μέγα εἰπειν, μέγα μυθεισθαι, μεγάλα λέγειν), Ov. u. Tibull.; vgl. Passerat. Prop. 2, 19, 71. Mitscherl. Hor. carm. 4, 6, 2. Broukh. Tibull. 2, 6, 11.

    5) von der Größe der Geistesanlagen, groß, hoch, erhaben, ingenium, Cic.: indoles, Hor., Stat. u.a. (s. Markl. Stat. silv. 3, 3, 68. p. 279 ed. Dresd.).

    lateinisch-deutsches > magnus

  • 4 magnus

    māgnus, a, um (altind. mahánt-, griech. μέγας, gotisch mikils, ahd. mihhil), Compar. māior, us, Superl. māximus (māxumus), a, um, groß (Ggstz. parvus, parvulus, exiguus, minutus, minusculus), I) eig.: 1) von räuml. Größe, a) groß = weit, hoch, lang, insula, Cic.: mare (vgl. no. b), Sall.: maximum flumen, Curt. – navis magna (Ggstz. parva), Hor.: m. et pulchra domus, Cic.: oppidum maximum, Caes. – litterae (Buchstaben) maximae, Cic.: epistula maxima (Ggstz. minuscula, Cic. – quercus, hohe, Enn.: mons, Catull.: acervus, Cic. u. Verg. – magni membrorum artus, magna ossa, Verg.: magni crines, Spart.: capillus et barba magna, Varro: capillatior quam ante et barbā maiore, Cic.: maximā barbā et capillo, Cic. – nequam et m. homo, langer Mensch (Kerl), Lucil. 1221; vgl. im Doppelsinne qui scribis Priami proelia, m. homo es, Mart.: magnum me faciam, ich will mich groß machen, mich strecken, Plaut.: elephanti flumen transituri minimos antemittunt, ne maiorum ingressu alveum atterant, Solin. – m. Infin., maior videri, stattlicher anzuschauen (= ein höheres Wesen), Verg. Aen. 6, 49. – subst., incensae urbis in maius restitutio, Wiederaufbau u. Vergrößerung, Iustin.: reficere in melius et in maius, verbessern (verschönern) u. vergrößern, Plin. ep. – b) insbes., von angeschwollenen Gewässern, groß = hoch, hochgehend, aquae
    ————
    magnae bis eo anno fuerunt, Liv.: mare (μεγάλη θάλαττα), Lucr. u. Sall. (vgl. oben no. a). – magnus fluens Nilus, Verg. georg. 3, 28: u. so prout ille (Nilus) magnus influxit aut parcior, Sen. nat. qu. 4, 2, 2 (vgl. Thuc. 2, 5, 2 ὁ Ἀσωπος ποταμος εῤῥύη μέγας).
    2) v. numerischer Größe, a) = der Zahl, Menge, numerischen Stärke, dem Gewichte nach groß, bedeutend beträchtlich, bei Kollektiven auch = viel, zahlreich, frumenti magnus, maximus numerus, Caes.u. Cic., quam maximus numerus, Caes.: copia pabuli, Caes.: pecunia, Nep.: maiore pecuniā opus erat, Liv.: pecunia mutua, Cic.: magnas pecunias in provincia collocatas habere, Cic.: maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse, Cic. – multitudo peditatus, Caes.: populus, Verg. u. Plin. ep.: magno cum comitatu, Caes.: parato magno potius quam ingenti exercitu, Vopisc.: maior frequentiorque legatio, Liv.: pars, ein großer Teil, d.i. sehr viele, Cic.: magnā parte veterum militum dimissā, Liv.: maior pars, Caes.: maxima pars hominum, Hor.: dah. magnā parte, großenteils, maximā parte, größtenteils, Sall. u. Liv.: so auch magnam u. maximam partem, Cic. u. Caes. – Genet. subst., magni, um vieles, viel, magni refert, Lucr.: magni interest, Cic. – b) v. numerischen Werte = hoch, bedeutend, erheblich, beträchtlich, kostspielig, kostbar, ornatus muliebris pretii maioris,
    ————
    Cic.: operibus pretium maius invenire, Phaedr.: hominem maximi pretii esse, viel Geld wert, d.i. sehr brauchbar, Ter. – quaestus magnus et evidens (Ggstz. qu. minimus et sordidus), Auct. b. Alex.: magna munera et maiora promissa, Sall.: cultus maior censu, Hor.: cultus maximi, Flor. – dah. der Abl. u. Genet. magno u. magni als Bestimmung des Wertes, hoch, teuer (sehr selten maioris, höher, teuerer, maximi, am höchsten, sehr hoch, wofür gew. pluris u. plurimi stehen), magno emere, vendere, conducere, Cic.: magno constare, Plin. ep.: magno (sc. constat) hospitium miserabile, Iuven.: magno illi stetit victoria, übtr. = kam ihm teuer zu stehen, kostete viel Blut, Liv.: multo maioris alapae mecum veneunt, Phaedr. – v. inneren Werte, magni aestimare, α) = hochschätzen, Cic.: häufiger magno aestimare, Cic. u.a. β) = für von hohem Werte-, für wichtig halten, Flor.: so auch magni existimare, Nep.: magni, maximi facere, Komik., Cic. u.a. – magni esse, α) = viel gelten, apud alqm, Cic. β) von hohem Werte-, von Wichtigkeit sein, Nep. 3) v. dynamischer Größe, a) v. Naturkräften, stark, heftig, vis solis, Lucr.: ventus, Plaut.: flatus (ventorum) maiore illati pondere incursuque, Plin. – b) v. Eindrücken auf das Gehör, groß = stark, laut, vox (Ggstz. parva, schwache), Cic.: clamor, Cic.: stridor, murmur, Verg.: maior sonus, Curt. – poet. neutr. Sing. adverb., magnum
    ————
    clamare, laut rufen, Plaut.: magnum sonare, Mela: magna sonare, Acc. fr.: exclamare maius, Cic. Tusc. 2, 56: maximum exclamare, Plaut.
    II) übtr.: A) v. der Größe der Zeit: 1) von der Zeitdauer, groß, beträchtlich (an Zahl der Tage; Ggstz. brevis) = lang, annus, Verg.: anni, Lucr.: menses, Verg. – insbes., annus, das große Weltjahr, Cic. de nat. deor. 2, 51 u. Cic. fr. b. Tac. dial. 16. – magno tempore, in langer Zeit, Petron. u. Iustin.: magno post tempore, nach langer Zeit, Iustin.
    2) vom früheren, höheren Alter: a) früh, hoch, cum esset magno natu, von hohem Alter, bejahrt, Nep.: magno natu principes, Liv.: filius maximo natu, Nep.- maior patria, das frühere, ältere Vaterland, von Karthago = die Mutterstadt, Curt. 4, 3 (15), 22. – b) insbes., v. Pers., im Compar. u. Superl., mit u. ohne natu od. annis, der ältere, der älteste, α) v. Lebensalter: maior natu (Ggstz. aequalis, gleichalterig), Suet.: natu maior frater, Cic.: maximus natu e filiis, Liv.: una e multis, maxima natu, Pyrgo, Verg.: ebenso maior, maximus aevo, Ov. – virgo minor quam annos sex, maior quam annos decem nata, Gell.: liberi maiores iam quindecim annos nati, Liv.: u. ohne quam annos natus maior quadraginta, Cic.: non maior quinquaginta annis, Liv.: ne sint (feminae equi) minores trimae, maiores decem annorum, Varro: obsides non minores octonum denum annorum, neu
    ————
    maiores quinum quadragenum, Liv. Vgl. Weißenb. Liv. 38, 38, 15. – annos nata est sedecim, non maior, nicht älter, nicht drüber, Ter. – versch. bei Angabe des Unterschieds des Alters, biennio quam nos fortasse maior, Cic. – absol., frater maior, Ter.: ex duobus filiis maior, Caes.: Ser. Sulpicio maior (filia), minor Licinio Stoloni (nupta) erat, Liv.: maior Neronum, Hor.: sororum maxima, Ov.: maior erus, der alte Herr, Hausherr, der Alte (Ggstz. minor e.), Plaut.: Gelo maximus stirpis, Liv.: virgo Vestalis maxima u. virgo maxima, s. Vestalis u. virgo. – subst., maior, f., eine Ältere, ut nubere vellet maior iuniori (einen Jüngeren), Apul. apol. 27. – maiores natu, die älteren Leute, die Alten, Cic. u.a., u. insbes., die Alten = der Senat, Liv. – auch bl. maiores = die Älteren, die Alten, Hor.: u. die Erwachsenen (Ggstz. pueri), Varro LL. 9, 16. – als jurist. t. t., maior, mündig, der Mündige (Ggstz. minor), ICt. – bei Ausdrücken der Verwandtschaft bezeichnet magnus den vierten, maior den fünften u. maximus den sechsten Grad, wie avunculus magnus, maior, maximus, s. avunculus, amita u. dgl. – β) v. Zeitalter: Cyrus maior, Lact. 4, 5, 7: quaerere, uter maior aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena, quare tam male tulerit aetatem, Sen. ep. 88, 6. – bes. subst., maiores, die Vorfahren, Ahnen, Cic. u.a.: u. dass.
    ————
    maiores natu, Nep.: maiores auch von einem Vorfahren, Ahnen, Varro r. r. (v. Stolo) u. Cic. (v. Appius).
    B) von Umfang, Bedeutung, Geltung, Wichtigkeit menschlicher Verhältnisse aller Art = groß, bedeutend, beträchtlich, ansehnlich, wichtig, oft wie bedeutend, mit dem Nbbegr. des Schwierigen, Gefahrvollen (Ggstz. parvus), 1) im allg.: magni u. maximi ludi, die großen, die ältesten Spiele in Rom, jährlich am 7. Sept. gefeiert, Cic. – mercatura, ein großer, ausgebreiteter Handel (Ggstz. m. tenuis), Cic.: magna et ampla negotia, Cic.: magnae parvaeque res (Taten), Enn.: magnae res (Angelegenheiten), Tac.: maiores res appetere, nach höheren Dingen streben, Nep. – testimonium, ein ansehnliches, ehrenvolles, Cic.: causa, Cic.: magnae et graves causae, Plin. ep.: iudicium, Cic.: magno casu accĭdit, durch einen wichtigen Umstand, besonderen Glücksfall, Caes.: ebenso magnae fuit fortunae, Caes.: aber saepe parvis momentis magni casus intercedunt, bedeutende Wechselfälle des Glücks, Caes.: ebenso res magnum habet casum (Risiko), Planc. in Cic. ep. – m. dem Nbbgr. des Schwierigen, magnum opus et arduum, Cic.; vgl. id magnum et arduum est, Cic.; u. quod eo maius est illi (schwieriger für ihn), Cic.: magnum quoddam est onus atque munus, Cic.: bellum m. atque difficile, m. et atrox, Cic. u. Sall. – v. wichtigen u. gefahrvollen Zeiten, dringend, rei publicae ma-
    ————
    gnum aliquod tempus, Cic.: maxima rei publicae tempora, die Zeiten der dringendsten Gefahr, griech. μέγιστοι καιροί, Cic. – magnum est (es ist eine große, schwierige Aufgabe, es gehört viel dazu) m. Infin., zB. magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud verum, Cic. Acad. 1, 7: eicere nos magnum fuit, excludere facile est, Cic. ep. 14, 3, 2: so auch quod si magnum putarem caducum deicere, Apul. apol. 35. p. 56, 1 Kr. – m. 2. Supin., haud magna memoratu res est, Liv. 38, 29, 3. – parenthet., quod maius est, was noch mehr sagen will, Cic.: ebenso quod maximum est, Plaut. – neutr. pl. subst., magna curant di, parva neglegunt, Cic.: ut alia magna et egregia tua omittam, Sall.: u. im Compar., multo maiora et meliora fecit, Cic.: maiora concupiscere, zu hoch hinauswollen, Nep.: maiora moliri in urbe, Suet.: im Superl., illa maxima atque amplissima, Cic. – poet v. Jahre u. den Jahreszeiten, bedeutend dem Ertrage nach, sehr fruchtbar, annus, Stat. u. Lucan.: maior autumnus, Mart.
    2) v. der Größe der menschl. Stellung, a) der Macht, dem Vermögen nach groß, hochstehend, angesehen, mächtig, reich, maior invidiā, über den Neid erhaben, Hor.: maior reprensis, über die Getadelten erhaben, Hor. – v. mächtigen Personen u. Staaten, propter summam nobilitatem et singularem potentiam magnus erat, Cic.: potentior et maior, im
    ————
    Besitz von mehr Macht u. Ansehen, Nep.: m. adiutor, Hor.: Iuppiter, manus Iovis, Hor.: Iuppiter optimus maximus (der allmächtige), Cic.: praetor maximus (in den ältesten Zeiten = Diktator), Liv.: sacerdos, der ehrwürdige, Verg.: tellure marique magnus, Hor.: homo summae potentiae et magnae cognationis, Caes.: civitas magna atque opulenta, oppidum m. atque valens, Sall.: maximam hanc rem (Staat) fecerunt, Liv. – v. Vornehmen u. Reichen, magni pueri magnis e centurionibus orti, Hor.: m. pater, eques, Hor. – subst., nulla aut magno aut parvo fuga leti, Hor.: cum magnis vixisse, Hor.: maiorum fames, Hor.: Ggstz., adversus minores humanitas, adversus maiores reverentia, Sen.: maximi imique, die Höchsten u. Niedrigsten, Sen. – b) dem Talente, der Geschicklichkeit, den Verdiensten nach, α) groß, angesehen, achtungswert, geschickt u. dgl., o magnum hominem! Cic.: nemo vir magnus sine aliquo afflatu divino umquam fuit, Cic.: magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace, Nep.: oft verb. magnus et clarus, clarus et magnus, Cic. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 2). – als Beiname, Pompeius Magnus, Alexander Magnus, Cic. u.a.: Plur., Magnos et Felices et Augustos diximus, wir haben den einen den Großen, den anderen den Glücklichen, den dritten den Erlauchten genannt, Sen. de clem. 1, 14, 2. – β) im üblen Sinne, groß in Verschlagenheit usw., durch-
    ————
    trieben, fur, Cic.: nebulo, Ter. – prägn. = zu groß, Alexander orbi (für den Erdkreis) magnus est, Alexandro orbis angustus (zu eng), Sen. suas. 1, 3.
    3) von intensiver Stärke: a) menschlicher Lebens- und Gemütszustände, groß, gewaltig, auffallend, schwer, stark, heftig, arg, labor, Hor.: morbus, Cels.: morbus maior, die größere, gewaltigere (v. der Epilepsie), Cels. (vgl. Apul. apol. 50): periculum, Caes.: gratia, Caes. (vgl. gratia). – infamia, Cic.: opprobrium, Hor.: magno sit animo (Mut), Caes.; vgl. corpore maior spiritus (Mut) et incessus, Hor.: virtus, Caes.: multo maior alacritas studiumque pugnandi, Caes.: maiore eloquentiā, gravitate, studio, contentione, Cic. – spes, Nep.: gaudium, Sall.: voluptas, Ter.: dolor, Caes. – vitium, peccatum, Hor.: adulteria, inimicitiae, auffallende, Aufsehen erregende, Tac. (s. Heräus Tac. hist. 1, 2, 11): maius malum est hoc, Sen. – Compar. subst., nihil maius minari posse, quam etc., nichts Schlimmeres, Sen. – bes. in maius, ins zu Große = größer, als es ist, als nötig ist, vergrößernd, übertrieben, übermäßig, bei den Verben extollere (verbis), celebrare, componere u.a., b. Sall., Liv., Hor. u.a. (s. Fabri Sall. Iug. 73, 5 u. Liv. 21, 32, 7): so auch in maius ferri, nuntiari, vergrößert, übertrieben werden, Liv. u. Tac.: in maius credi, für schlimmer, ärger gehalten werden, Tac.: in maius augere desiderium, Iustin. – b) des Ausdrucks, stark,
    ————
    gewaltig, übertrieben, verba magna, quae rei augendae causā conquirantur, Liv.: magnis sermonibus res secundas celebrare, d.i. viel Redens und Aufhebens machen von usw., Liv.: magnae minae, Cic.: magna illa consulum imperia, strenge, Sall.
    4) von der Größe der Gesinnung, der Gemüts- und Denkart, a) im guten Sinne, groß, stark, hoch, hochherzig, fuit et animo magno et corpore, Nep.: animo magno fortique sis, Cic.: quemquam stabili et firmo et magno animo (quem fortem virum dicimus) effici posse, Cic.; vgl. mens maior humanā, Sil.: magno pectore praesentit curas, Verg. – u. übtr., von der Person selbst, groß, hochherzig, edel, amice magne, Cur. in Cic. ep.: animo magnus, maior imperio, Plin.: quo quis maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit, Ov.: vgl. nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate, Cic. – b) im üblen Sinne, hochfahrend, stolz, omnibus nobis ut dant res sese, ita magni atque humiles sumus, Ter. – u. in bezug auf die Rede, groß = hochfahrend, großprahlerisch, lingua (wie μεγάλη γλῶσσα), Hor.: magna verba (wie μεγάλοι λόγοι), Verg., Sen. u.a.: maxima verba, Prop. – dixerat ille aliquid magnum, hatte große Reden geführt, sehr geprahlt, Verg. – ebenso subst., magna loqui, magna magnifice loqui (wie μέγα εἰπειν, μέγα μυθεισθαι, μεγάλα λέγειν), Ov. u. Tibull.; vgl. Passerat. Prop. 2, 19, 71.
    ————
    Mitscherl. Hor. carm. 4, 6, 2. Broukh. Tibull. 2, 6, 11.
    5) von der Größe der Geistesanlagen, groß, hoch, erhaben, ingenium, Cic.: indoles, Hor., Stat. u.a. (s. Markl. Stat. silv. 3, 3, 68. p. 279 ed. Dresd.).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > magnus

  • 5 parvus

    parvus, a, um (aus *parvom, neutr. = παῦρον), Compar. minor, neutr. minus, Genet. ōris, Superl. minimus, a, um, klein, I) eig.: A) der räumlichen Ausdehnung nach (Ggstz. magnus, amplus), capra (Ggstz. capra ampla), Varro: pisciculi, Cic.: filius, Cic.: puella (Ggstz. puella longissima), Ov.: corpus, Hor.: navicula, Cic.: herba, Plin.: flumen, Mela: insula, Liv.: oppidum, Mela: libellus, Cic. fr.: locus, Cic. – calceus minor, Hor.: serrulae manubriatae minores maioresque ad mensuram cubiti, Pallad.: Hibernia dimidio minor quam Britannia, Caes.: naves, quarum minor nulla erat duum milium amphorûm, Lentul. in Cic. ep.: minor frontem, verstümmelt an usw., Sil.: bildl., capitis minor = capite deminutus, ein bürgerlich Toter, Hor. – minima res, Cic.: min. digitus, Plaut. u. Plin.: min. altitudo fluminis, Caes. – B) der Zahl, Menge, dem Gewichte nach klein = gering, unbeträchtlich, a) adi.: numerus navium, Nep.: manus, copiae, Sall. – minor numerus militum, Auct. b. Alex. – minimus numerus, Liv. – oder = wenig, cibus, Ov.: parvi odoris, Plin.: sucus, Plin.: cruor, Lucan. – si pecunia non minor esset facta, Cic. – minimus cibus, Ov. – minimus sanguis, ein ganz klein wenig Blut, der kleinste Blutstropfen, Iuven. – probatio in minimo pondere, Plin.: non minimo opere = maximo opere, Licin. fr. – b) subst., parvum, ī, n., etwas Weniges, eine Wenigkeit, bes. = geringes Vermögen, parvum sanguinis, Lucan.: contentus parvo, Cic. u.a.: u. so parvo beati, Hor.: u. vivitur parvo bene, Hor. (vgl. Schmid Hor. ep. 2, 1, 139. Mitscherlich Hor. carm. 2, 16, 13. die Auslgg. zu Tibull. 1, 1, 25): parvo potens, in Armut reich, Verg.: parvo admodum plures, etwas mehr, Liv.: parvo assuescere, Sen.: bei Zahlangaben, cum per annos quattuor imperasset decem parvo minus, nach einer nahezu vierzehnjährigen Regierung, Amm. – parvi refert, es liegt wenig daran, s. rēfert. – u. so auch im Compar., minus praedae, Liv.: minus nihilo, weniger als nichts, Ter. – u. im Superl. minimum, sehr weniges, Ter. u. Cic.: minimo minus, um ein Haar, Apul. – c) adv., minimum, α) am wenigsten, sehr wenig, valere, Cic.: quae non minimum commendat, nicht wenig, Nep.: ne minimum quidem, nicht im mindesten, ganz und gar nicht, Cic. – β) zum mindesten, wenigstens, ita fiunt omnes partes minimum octoginta et una, Varro.

    II) übtr.: A) dem Werte nach gering, unbedeutend, unbeträchtlich, a) adi.: parva dona od. munera, Ov. u. Hor.: paucae et parvi pretii res, Liv.: ea parva ducere, Cic.: parvi pretii deputare, Ter.: parvo vendere pretio, Cic.: (homo) minimi pretii, ganz nichtswürdiger, Plaut.: minimo sumptu, Plaut.: quaestus minimus et sordidus (Ggstz. quaestus magnus et evidens), Auct. b. Alex. – b) subst., parvum, ī, n., etwas Gerin ges, eine Kleinigkeit, in den Verbndgg.: parvi id facio, Sall., od. parvi aestimo, Cic., od. pendo, Ter. u. Sall., od. duco, Cic., gering schätzen, parvi esse, wenig gelten, Cic.: parvo curare, Cic.: parvo emere, Hor.: parvo constare (zu stehen kommen, kosten), Ggstz. magno constare, Sen.: parvo parata (wohlfeile) remedia adhibere, Sen. – so im Compar., minoris, wohlfeiler, geringer, vendere, Cic.: aestimare, Sulpic. (b. Cic.) u. Nep., od. ducere, Sall. – u. im Superl., minimi facere, sehr gering, Plaut.: minimo emere, Plaut.

    B) der extensiven und intensiven Stärke, dem Grade, der Geltung nach = klein, gering, schwach, a) v. der Stimme u. Rede (Ggstz. magnus), α) = schwach, leise, parvae murmura vocis, Ov.: parva murmura, Ov.: voce parvā refert, Ov. – β) = demütig, animis verba minora, Ov.: verbis minoribus uti, Ov.: iacit ante fores verba minora deo, Prop. – b) vom Geiste = klein, nicht produktiv, non tibi parvum ingenium, Hor.: u. übtr., von der Person, operosa parvus (ein kleiner Geist) carmina fingo, Hor. – c) von Gesinnung und Denkart = klein, kleinlich, kleinmütig, onus parvis animis et parvo corpore maius, Hor.: parvi animi (= μικρόψυχον) haberi, Hor.: nihil est tam angusti animi tamque parvi quam amare divitias, Cic. – subst., nil parvum loquar, nil parvum sapias, nur Erhabenes, Hor. – d) v. der Dichtungsart = tenuis, humilis, niedrig, leicht, carmen, Hor.: modi, Hor. – e) von Verhältnissen, Zuständen und Eigenschaften aller Art = klein, gering, unbedeutend, unwichtig, unerheblich, res, Cic. u.a.: dictu parva (für die Erzählung unbedeutende), sed magni eadem in re gerenda momenti res, Liv.; vgl. minora dictu prodigia, Liv.: parva momenta, Caes.: parvo momento, Caes.: parvo labore, Cic. – commodum parvum, Cic.: beneficium parvum, Cic.: parva pericula (Ggstz. pericula maiora), Tac. – parva fides, Ter.: minus periculum, Curt.: minima vitia. Hor. – subst., si parva licet componere magnis, Verg.: parva queror, Ov. – Sprichw., minima de malis (sc. eligenda), man muß von allen Übeln das kleinste wählen, Cic. de off. 3, 105. – f) v. Pers., α) dem Vermögen, dem Stande, der Geltung bei anderen nach gering, ärmlich, niedrig, unbedeutend (Ggstz. magnus, amplus), Lares, ärmliche, Iuven.; dies. di, Hor.: senator, Auct. b. Afr.: domus (= Familie), Ov.: numen, Ov.: qui Neronem... quasi minores (Leute von geringerer Bedeutung) evasere, Tac.: u. so minores duces, Tac. – Kompar. minor m. Abl. = geringer als usw. = jmdm. nachstehend, untertan, sich unterordnend, te minor, Hor.: inventore minor, Hor.: dante minor, indem du dich vor dem Geber erniedrigst, Hor. – subst., neque ulla est aut magno aut parvo (dem Geringen, Armen) leti fuga, Hor.: parvum (den geringen Mann, der sich wenig dünkt) parva decent, Hor.: hoc studium parvi properemus et ampli, Niedere und Hohe (alle, welchem Stande wir auch angehören), Hor. – Kompar. minor, teils der Geringere vom Stand, Plur. bei Tac. ann. 15, 20; teils der Geringere an Rang, der Untere (im Ggstz. zu den Oberen, Offizieren), minor ordine, Ov. ex Pont. 4, 7, 49: u. so Plur. minores, die Unteren, Tac. ann. 15, 16 extr.; teils der Untergebene, Tac. Germ. 39: u. so Plur. minores, ibid. 36. – β) Kompar. minor, der Kraft, Stärke nach geringer, nachstehend, nicht gewachsen, unterliegend, minor (equus), Hor.: animus consiliis minor, Hor.: minor cedo monitis, Val. Flacc. – dah. minor m. Infin. = nicht gewachsen, nicht imstande, tanto certare minor, Hor. sat. 2, 3, 313: heu fatis superi certare minores! Sil. 5, 76.

    C) der Zeit, dem Alter nach klein, 1) übh., klein, kurz, a) adi.: tempus, Lucr.: consuetudo, Ter.: nox, Val. Flacc.: vita, Lucan.: patientia, Phaedr. – dies sermone minor fuit, Ov. – minima pars temporis, Caes.: parvo post tempore, Val. Max. – b) subst., α) parvum, ī, n., eine kurze Zeit, in der Verbndg. parvo post, bald darauf, Plin.: quam parvom vixserim (so!), Corp. inscr. Lat. 2, 1233. – β) minimum ī, n., eine sehr kurze Zeit, ne minimum quidem temporis, Tac. – c) adv., minimum = sehr kurze Zeit, dormiebat m., Plin.; od. = sehr wenig, sehr selten, sexies per annos; cum minimum, quater, Plin. – 2) insbes., dem Alter nach klein = jung, a) adi.: aetate parvi, Suet.: parvi liberi, Sall.: virgo, Catull.: Iuppiter, Ov.: infantes, Lucr. – aetas minor, das Jugendalter, Lact. u. Ambros.: aetate minor, Ov.: qui minor est natu, Cic.: aliquot annis minor natu, Cic.: minor triginta annis natus, Cic.: minor quinque et viginti annis natus, Nep.: minor quinquaginta annos natus, Frontin.: minor uno mense vel anno, Hor.: minor viginti annis, ICt.: minores viginti quinque annorum decuriones facti, ICt.: obsides ne minores octonûm denûm annorum etc., Liv.: videndum, ne sint (equae) minores trimae, maiores decem annorum, Varro. – cum minor (aetate) Hecuba fuerit quam Helena, Sen. – filia minor Ptolemaei regis, Caes.: minor Atrides, v. Menelaus, Ov.: Gordianus minor, Capit.: minor erus, der junge Herr (Sohn des Hauses, Ggstz. erus maior, der alte Herr), Komik. (s. Wagener Ter. heaut. 628). – u. absol. als jurist. t. t. = minorenn, ICt. – minimus natu horum omnium Timaeus, Cic.: minimus filius Phraatis, Iustin. – b) subst.: α) parvus, ī, m., ein kleiner Knabe, parva, ein kleines Mädchen, parvi, kleine Kinder, Ter., Cic. u. Hor.: dah. a parvo, von Jugend auf, Liv.; u. so (von mehreren od. v. einem, der von sich im Plur. spricht) a parvis, Ter. u. Cic. – β) minores = jüngere Leute, junge Leute, Hor. u. Ov. – u. die Jüngeren = die Kinder, Lact. u. Sil.; od. = die Nachkommen, die Nachwelt, Lucr. 5, 1197. Verg. u. Sil.

    / Eig., aber ungewöhnlicher Compar. parvior, Cael. Aur. de morb. chron. 2, 1, 26 (wo volantum parviores); u. Superl. parvissimus, Varro sat. Men. 375. Lucr. 1, 615 u.a. Cael. Aur. de morb. chron. 1, 1, 5 u. 29; 2, 13, 172. Veget. mil. 1, 8. p. 13, 2, L.2 Oros. 2, 18, 4 u. 7, 27, 6. – archaist. minerrimus, Paul. ex Fest. 122, 17. – Gesteigerter Superl. (spätlat., wie ελαχιστότατος spätgriech.) minimissimus, Arnob. 5, 7 u. 14. Itala (Tolet.) 4. regg. 18, 24.

    lateinisch-deutsches > parvus

  • 6 parvus

    parvus, a, um (aus *parvom, neutr. = παῦρον), Compar. minor, neutr. minus, Genet. ōris, Superl. minimus, a, um, klein, I) eig.: A) der räumlichen Ausdehnung nach (Ggstz. magnus, amplus), capra (Ggstz. capra ampla), Varro: pisciculi, Cic.: filius, Cic.: puella (Ggstz. puella longissima), Ov.: corpus, Hor.: navicula, Cic.: herba, Plin.: flumen, Mela: insula, Liv.: oppidum, Mela: libellus, Cic. fr.: locus, Cic. – calceus minor, Hor.: serrulae manubriatae minores maioresque ad mensuram cubiti, Pallad.: Hibernia dimidio minor quam Britannia, Caes.: naves, quarum minor nulla erat duum milium amphorûm, Lentul. in Cic. ep.: minor frontem, verstümmelt an usw., Sil.: bildl., capitis minor = capite deminutus, ein bürgerlich Toter, Hor. – minima res, Cic.: min. digitus, Plaut. u. Plin.: min. altitudo fluminis, Caes. – B) der Zahl, Menge, dem Gewichte nach klein = gering, unbeträchtlich, a) adi.: numerus navium, Nep.: manus, copiae, Sall. – minor numerus militum, Auct. b. Alex. – minimus numerus, Liv. – oder = wenig, cibus, Ov.: parvi odoris, Plin.: sucus, Plin.: cruor, Lucan. – si pecunia non minor esset facta, Cic. – minimus cibus, Ov. – minimus sanguis, ein ganz klein wenig Blut, der kleinste Blutstropfen, Iuven. – probatio in minimo pondere, Plin.: non minimo opere = maximo opere, Licin. fr. – b) subst., parvum, ī, n., etwas
    ————
    Weniges, eine Wenigkeit, bes. = geringes Vermögen, parvum sanguinis, Lucan.: contentus parvo, Cic. u.a.: u. so parvo beati, Hor.: u. vivitur parvo bene, Hor. (vgl. Schmid Hor. ep. 2, 1, 139. Mitscherlich Hor. carm. 2, 16, 13. die Auslgg. zu Tibull. 1, 1, 25): parvo potens, in Armut reich, Verg.: parvo admodum plures, etwas mehr, Liv.: parvo assuescere, Sen.: bei Zahlangaben, cum per annos quattuor imperasset decem parvo minus, nach einer nahezu vierzehnjährigen Regierung, Amm. – parvi refert, es liegt wenig daran, s. refert. – u. so auch im Compar., minus praedae, Liv.: minus nihilo, weniger als nichts, Ter. – u. im Superl. minimum, sehr weniges, Ter. u. Cic.: minimo minus, um ein Haar, Apul. – c) adv., minimum, α) am wenigsten, sehr wenig, valere, Cic.: quae non minimum commendat, nicht wenig, Nep.: ne minimum quidem, nicht im mindesten, ganz und gar nicht, Cic. – β) zum mindesten, wenigstens, ita fiunt omnes partes minimum octoginta et una, Varro.
    II) übtr.: A) dem Werte nach gering, unbedeutend, unbeträchtlich, a) adi.: parva dona od. munera, Ov. u. Hor.: paucae et parvi pretii res, Liv.: ea parva ducere, Cic.: parvi pretii deputare, Ter.: parvo vendere pretio, Cic.: (homo) minimi pretii, ganz nichtswürdiger, Plaut.: minimo sumptu, Plaut.: quaestus minimus et sordidus (Ggstz. quaestus magnus et evidens), Auct. b. Alex. – b) subst., parvum, ī, n., etwas Gerin-
    ————
    ges, eine Kleinigkeit, in den Verbndgg.: parvi id facio, Sall., od. parvi aestimo, Cic., od. pendo, Ter. u. Sall., od. duco, Cic., gering schätzen, parvi esse, wenig gelten, Cic.: parvo curare, Cic.: parvo emere, Hor.: parvo constare (zu stehen kommen, kosten), Ggstz. magno constare, Sen.: parvo parata (wohlfeile) remedia adhibere, Sen. – so im Compar., minoris, wohlfeiler, geringer, vendere, Cic.: aestimare, Sulpic. (b. Cic.) u. Nep., od. ducere, Sall. – u. im Superl., minimi facere, sehr gering, Plaut.: minimo emere, Plaut.
    B) der extensiven und intensiven Stärke, dem Grade, der Geltung nach = klein, gering, schwach, a) v. der Stimme u. Rede (Ggstz. magnus), α) = schwach, leise, parvae murmura vocis, Ov.: parva murmura, Ov.: voce parvā refert, Ov. – β) = demütig, animis verba minora, Ov.: verbis minoribus uti, Ov.: iacit ante fores verba minora deo, Prop. – b) vom Geiste = klein, nicht produktiv, non tibi parvum ingenium, Hor.: u. übtr., von der Person, operosa parvus (ein kleiner Geist) carmina fingo, Hor. – c) von Gesinnung und Denkart = klein, kleinlich, kleinmütig, onus parvis animis et parvo corpore maius, Hor.: parvi animi (= μικρόψυχον) haberi, Hor.: nihil est tam angusti animi tamque parvi quam amare divitias, Cic. – subst., nil parvum loquar, nil parvum sapias, nur Erhabenes, Hor. – d) v. der Dichtungsart = tenu-
    ————
    is, humilis, niedrig, leicht, carmen, Hor.: modi, Hor. – e) von Verhältnissen, Zuständen und Eigenschaften aller Art = klein, gering, unbedeutend, unwichtig, unerheblich, res, Cic. u.a.: dictu parva (für die Erzählung unbedeutende), sed magni eadem in re gerenda momenti res, Liv.; vgl. minora dictu prodigia, Liv.: parva momenta, Caes.: parvo momento, Caes.: parvo labore, Cic. – commodum parvum, Cic.: beneficium parvum, Cic.: parva pericula (Ggstz. pericula maiora), Tac. – parva fides, Ter.: minus periculum, Curt.: minima vitia. Hor. – subst., si parva licet componere magnis, Verg.: parva queror, Ov. – Sprichw., minima de malis (sc. eligenda), man muß von allen Übeln das kleinste wählen, Cic. de off. 3, 105. – f) v. Pers., α) dem Vermögen, dem Stande, der Geltung bei anderen nach gering, ärmlich, niedrig, unbedeutend (Ggstz. magnus, amplus), Lares, ärmliche, Iuven.; dies. di, Hor.: senator, Auct. b. Afr.: domus (= Familie), Ov.: numen, Ov.: qui Neronem... quasi minores (Leute von geringerer Bedeutung) evasere, Tac.: u. so minores duces, Tac. – Kompar. minor m. Abl. = geringer als usw. = jmdm. nachstehend, untertan, sich unterordnend, te minor, Hor.: inventore minor, Hor.: dante minor, indem du dich vor dem Geber erniedrigst, Hor. – subst., neque ulla est aut magno aut parvo (dem Geringen, Armen) leti fuga, Hor.: parvum (den geringen Mann, der sich wenig
    ————
    dünkt) parva decent, Hor.: hoc studium parvi properemus et ampli, Niedere und Hohe (alle, welchem Stande wir auch angehören), Hor. – Kompar. minor, teils der Geringere vom Stand, Plur. bei Tac. ann. 15, 20; teils der Geringere an Rang, der Untere (im Ggstz. zu den Oberen, Offizieren), minor ordine, Ov. ex Pont. 4, 7, 49: u. so Plur. minores, die Unteren, Tac. ann. 15, 16 extr.; teils der Untergebene, Tac. Germ. 39: u. so Plur. minores, ibid. 36. – β) Kompar. minor, der Kraft, Stärke nach geringer, nachstehend, nicht gewachsen, unterliegend, minor (equus), Hor.: animus consiliis minor, Hor.: minor cedo monitis, Val. Flacc. – dah. minor m. Infin. = nicht gewachsen, nicht imstande, tanto certare minor, Hor. sat. 2, 3, 313: heu fatis superi certare minores! Sil. 5, 76.
    C) der Zeit, dem Alter nach klein, 1) übh., klein, kurz, a) adi.: tempus, Lucr.: consuetudo, Ter.: nox, Val. Flacc.: vita, Lucan.: patientia, Phaedr. – dies sermone minor fuit, Ov. – minima pars temporis, Caes.: parvo post tempore, Val. Max. – b) subst., α) parvum, ī, n., eine kurze Zeit, in der Verbndg. parvo post, bald darauf, Plin.: quam parvom vixserim (so!), Corp. inscr. Lat. 2, 1233. – β) minimum ī, n., eine sehr kurze Zeit, ne minimum quidem temporis, Tac. – c) adv., minimum = sehr kurze Zeit, dormiebat m., Plin.; od. = sehr wenig, sehr selten, sexies
    ————
    per annos; cum minimum, quater, Plin. – 2) insbes., dem Alter nach klein = jung, a) adi.: aetate parvi, Suet.: parvi liberi, Sall.: virgo, Catull.: Iuppiter, Ov.: infantes, Lucr. – aetas minor, das Jugendalter, Lact. u. Ambros.: aetate minor, Ov.: qui minor est natu, Cic.: aliquot annis minor natu, Cic.: minor triginta annis natus, Cic.: minor quinque et viginti annis natus, Nep.: minor quinquaginta annos natus, Frontin.: minor uno mense vel anno, Hor.: minor viginti annis, ICt.: minores viginti quinque annorum decuriones facti, ICt.: obsides ne minores octonûm denûm annorum etc., Liv.: videndum, ne sint (equae) minores trimae, maiores decem annorum, Varro. – cum minor (aetate) Hecuba fuerit quam Helena, Sen. – filia minor Ptolemaei regis, Caes.: minor Atrides, v. Menelaus, Ov.: Gordianus minor, Capit.: minor erus, der junge Herr (Sohn des Hauses, Ggstz. erus maior, der alte Herr), Komik. (s. Wagener Ter. heaut. 628). – u. absol. als jurist. t. t. = minorenn, ICt. – minimus natu horum omnium Timaeus, Cic.: minimus filius Phraatis, Iustin. – b) subst.: α) parvus, ī, m., ein kleiner Knabe, parva, ein kleines Mädchen, parvi, kleine Kinder, Ter., Cic. u. Hor.: dah. a parvo, von Jugend auf, Liv.; u. so (von mehreren od. v. einem, der von sich im Plur. spricht) a parvis, Ter. u. Cic. – β) minores = jüngere Leute, junge Leute, Hor. u. Ov. – u. die Jüngeren = die Kinder, Lact. u. Sil.; od. = die
    ————
    Nachkommen, die Nachwelt, Lucr. 5, 1197. Verg. u. Sil.
    Eig., aber ungewöhnlicher Compar. parvior, Cael. Aur. de morb. chron. 2, 1, 26 (wo volantum parviores); u. Superl. parvissimus, Varro sat. Men. 375. Lucr. 1, 615 u.a. Cael. Aur. de morb. chron. 1, 1, 5 u. 29; 2, 13, 172. Veget. mil. 1, 8. p. 13, 2, L.2 Oros. 2, 18, 4 u. 7, 27, 6. – archaist. minerrimus, Paul. ex Fest. 122, 17. – Gesteigerter Superl. (spätlat., wie ελαχιστότατος spätgriech.) minimissimus, Arnob. 5, 7 u. 14. Itala (Tolet.) 4. regg. 18, 24.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > parvus

  • 7 Geld

    Geld, pecunia (das Geld als Masse, im Ggstz. zum übrigen Vermögen; dann jede kleinere od. größere Geldmasse, Geldsumme als ein Ganzes, nie = einzelne Geldstücke; daher da, wo von der Größe der Geldsumme die Rede ist [wo wir »wenig, viel, sehr viel G.« sagen], es auch nur mit Adjektt., die eine Masse bezeich nen, wie magna, parva, grandis, permagna, pergrandis, ingens, innumerabilis, verbunden werden darf; dagegen auch una, altera pecunia u. multae pecuniae, wenn von einer und einer zweiten oder von vielen einzelnen Geld summen. Geldposten die Rede ist). – argentum aes (das aus Silber, aus Kupfer geprägte [1042] Geld, Silbergeld, Kupfergeld, und da diese bei den Römern die gangbarsten Münzen waren, für Geld übh.). – nummus (das einzelne Geldstück, die Münze). – nummi, Demin. nummuli (mehrere Geldstücke u. zwar nummuli oft verächtl. = elendes, schnödes Geld). – res nummaria (das Geldwesen, das bare Geld im Umlauf, z.B. copia nummariae rei, Überfluß an zirkulierendem, barem Gelde, Ggstz. inopia rei nummariae, eine Geldklemme). – pretium (der Geldpreis, für den man etwas kauft, etwas tut etc.). – illyrisches G., G. von illyrischer Prägung, pecunia Illyriorum signo signata. – schweres G., aes grave. – großes (ganzes) u. kleines G., nummi omnis notae: gutes G., nummi probi (probehaltiges, Ggstz. [schlechtes] nummi improbi); nummi veri (echtes G., Ggstz. [nachgemachtes, falsches, schlechtes] nummi falsi oder adulterini). – bares G., s. 1. bar: für G. zu haben, für G. feil, venalis; pretio venalis (auch von Menschen): für G., argento; pretio; pretio motus, adductus (durch eine Belohnung bewogen, z.B. etwas tun etc.); mercede (gegen Lohn, gegen Honorar, z.B. docere); pecuniae causā (des Geldes wegen, z.B. omnia facere): für wenig G., parvo pretio; auch bl. parvo (bes. bei vendere, emere): für vieles (schweres) G., magno, impenso pretio; auch bl. magno (bes. bei emere, vendere etc.): für elendes, schnödes G., acceptis nummulis (z.B. ius ac fas omne delere): für G. u. gute Worte, pretio et precibus. – eine Summe G., s. Geldsumme. – viel G. haben, besitzen, bene nummatum esse; pecuniā abundare; opibus od. divitiis florere (übh. sehr reich sein): (ein Mann) von vielem G., pecuniosus: sehr viel, recht viel G. gewinnen, erwerben, magnam, maximam pecuniam facere, aus etc., ex alqa re (z.B. ex metallis): Geld aus etwas ziehen, lösen, pecuniam facere od. redigere ex alqa re: etwas zu Geld machen, in nummos oder in pecuniam redigere (übh., z.B. patrimo nium); vendere alqd (verkaufen); habere quaestuosum alqd (Gewinn aus etw. ziehen, z.B. scientiam in alqa re): G. einbringen, eintragen, pecuniam afferre; quaestuosum esse: G. – nehmen (d. i. sich bestechen lassen), pecuniam accipere (von jmd., ab alqo): kein G. nehmen, pecuniae resistere: zu G. kommen, ad nummos pervenire: zu seinem G. kommen, ad suum pervenire: das G. geben zu etw., sumptum suggerere alci rei: jmdm. von Staats wegen, sumptum alci dare de publico: vieles, weniges G. kosten, magno, parvo stare od. constare: nicht mit G. zu bezahlen sein, extra ulla pretia esse (wegen seiner Kostbarkeit gar keinen Preis haben); omni pecuniā maiorem esse (größer sein, mehr betragen als alles Geld, von einem Preise). – Sprichw., G. macht den Mann, in pretio pretium nunc est; dat census honores, census amicitias; pauper ubique iacet (Ov. fast. 1, 217 sq.);pecunia omnium dignitatem exaequat (Cic. ad Att. 4, 15, 7).

    deutsch-lateinisches > Geld

  • 8 parvissime

    parvus, a, um, adj. (usual, irreg. comp. and sup.: mĭnor, mĭnĭmus.— Comp.:

    volantum parviores,

    Cael. Aur. Tard. 2, 1, 26.— Sup.: rictus parvissimus, Varr. ap. Non. 456, 10:

    parvissima corpora,

    Lucr. 1, 615; 621; 3, 199: minerrimus pro minimo dixerunt, Paul. ex Fest. p. 122 Müll.:

    minimissimus,

    Arn. 5, n. 8) [kindr. with paucus and Gr. pauros; cf., also, parum, parcus], little, small, petty, puny, inconsiderable (cf.: exiguus, minutus, brevis; in class. prose parvus is not used, like brevis, of stature, v. Auct. Her. 4, 33, 45).
    I.
    Posit.:

    in parvis aut mediocribus rebus,

    Cic. de Or. 2, 20, 84:

    quam parva sit terra, etc.,

    id. Rep. 1, 17, 26; cf. id. ib. 6, 16, 16:

    commoda parva ac mediocria,

    id. Q. Fr. 3, 8, 1:

    in parvum quendam et angustum locum concludi,

    id. Leg. 1, 5, 17:

    beneficium non parvum,

    id. Caecin. 10, 26:

    parvi pisciculi,

    id. N. D. 2, 48, 123:

    haec parva et infirma sunt,

    id. Clu. 34, 94:

    si parva licet componere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    merces,

    Hor. S. 1, 6, 86:

    sucus,

    Plin. 21, 31, 105, § 178 et saep.:

    liberi,

    Cic. Rep. 2, 21, 37;

    so of children: salutaria appetant parvi,

    the little ones, id. Fin. 3, 5, 16:

    parva soror,

    Ter. Eun. 3, 3, 15; cf.:

    memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare,

    Hor. Ep. 2, 1, 70:

    operosa parvus Carmina fingo,

    a little man, id. C. 4, 2, 31; Suet. Aug. 48:

    a parvis didicimus: si in jus vocat, etc.,

    when little, in childhood, Cic. Leg. 2, 4, 9:

    puer in domo a parvo eductus,

    from infancy, Liv. 1, 39 fin. —Of time, little, short, brief:

    parvae consuetudinis Causa,

    slight, short, Ter. And. 1, 1, 83; cf.:

    in parvo tempore,

    Lucr. 5, 106:

    nox,

    Luc. 4, 476:

    vita,

    id. 6, 806:

    parvam fidem habere alicui,

    Ter. Eun. 1, 2, 117:

    hic onus horret, Ut parvis animis et parvo corpore majus,

    Hor. Ep. 1, 17, 39:

    homo parvo ingenio,

    Plin. Ep. 6, 29:

    parvum carmen,

    Hor. Ep. 2, 1, 257:

    hoc opus, hoc studium parvi properemus et ampli,

    both small and great, id. ib. 1, 3, 28.—With ref. to value or consequence, little, small, low, mean, etc.:

    meam erus esse operam deputat parvi pretii,

    Ter. Hec. 5, 3, 1:

    nil parvom aut humili modo, Nil mortale loquar,

    Hor. C. 3, 25, 17:

    et magnis parva mineris Falce recisurum simili te,

    id. S. 1, 3, 122:

    pretio parvo vendere,

    Cic. Verr. 2, 4, 60, § 134:

    parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi,

    of little value, id. Off. 1, 22, 76:

    parvi refert abs te jus dici diligenter, nisi, etc.,

    it matters little, id. Q. Fr. 1, 1, 7, § 20.—Hence, parvi facere, aestimare, ducere, pendere, etc., to esteem lightly, care little for:

    parvi ego illos facio,

    Plaut. Mil. 4, 8, 41:

    parvi aestimo, si ego hic peribo,

    id. Capt. 3, 5, 24:

    quia parvi id duceret,

    Cic. Fin. 2, 8, 24: nequam hominis ego parvi pendo gratiam, Plaut. Bacch. 3, 6, 29.—So, in abl.:

    signa abs te diligenter parvoque curata sunt,

    Cic. Att. 1, 3, 2; so,

    quanti emptus? parvo,

    Hor. S. 2, 3, 156:

    parvo stat magna potentia nobis,

    Ov. M. 14, 493:

    parvo contentus esse possum,

    with little, Cic. Att. 12, 19, 1; cf.:

    vivitur parvo bene,

    Hor. C. 2, 16, 13:

    possim contentus vivere parvo,

    Tib. 1, 1, 25:

    agricolae prisci, fortes parvoque beati,

    Hor. Ep. 2, 1, 139:

    necessarium est parvo assuescere,

    Sen. Ep. 123, 3: parvo, as an abl. of measure, with comp. (rarely;

    perh. not ante-Aug.): ita ut parvo admodum plures caperentur,

    a very little more, Liv. 10, 45, 11:

    parvo brevius,

    Plin. 2, 67, 67, § 168:

    haud parvo junior,

    Gell. 13, 2, 2.—So in designating time:

    parvo post,

    Plin. 16, 25, 42, § 103:

    parvo post tempore,

    Vulg. 2 Macc. 11, 1.—Of stature (late Lat. for brevis):

    Zacchaeus staturā parvus erat,

    Aug. Serm. 113, 3; id. in Psa. 143, 1.
    II.
    Comp.: mĭnor, us [cf. Gr. minus, minuthô], less, lesser, smaller, inferior:

    quod in re majore valet, valeat in minore,

    Cic. Top. 4, 23:

    si ea pecunia non minor esset facta,

    id. Leg. 2, 20, 51:

    Hibernia dimidio minor quam Britannia,

    Caes. B. G. 5, 13:

    minus praedae quam speraverant fuit,

    a smaller quantity, less, Liv. 4, 51:

    sociis dimidio minus quam civibus datum,

    id. 41, 13 fin.:

    calceus... si minor (pede), uret,

    Hor. Ep. 1, 10, 43:

    neve minor, neu sit quinto productior actu Fabula,

    less than five acts, id. A. P. 189:

    genibus minor,

    i. e. down upon his knees, on his bended knees, id. Ep. 1, 12, 28; cf.:

    minor in certamine longo,

    worsted, id. ib. 1, 10, 35:

    numero plures, virtute et honore minores,

    inferior, id. ib. 2, 1, 183.— Absol.: minor, inferior in rank:

    praevalidi ad injurias minorum elati,

    Tac. A. 15, 20; Ov. P. 4, 7, 49; cf.:

    sapiens uno minor est Jove,

    Hor. Ep. 1, 1, 106:

    minor capitis, i. e. capiti deminutus,

    Hor. C. 3, 5, 42: et sunt notitiā multa minora tuā, too trivial, = leviora, Ov. Tr. 2, 214:

    dies sermone minor fuit,

    too short for, id. P. 2, 10, 37:

    infans Et minor igne rogi,

    too young for, Juv. 15, 140.—With abl. of measure, Cic. Verr. 2, 1, 45, § 117:

    ut uno minus teste haberet?

    id. ib. 2, 1, 57, §

    149: bis sex Herculeis ceciderunt, me minus uno, Viribus,

    i. e. eleven, Ov. M. 12, 554.—Of age:

    qui minor est natu,

    younger, Cic. Lael. 9, 32:

    aliquot annis minor natu,

    id. Ac. 2, 19, 61:

    aetate minor,

    Ov. M. 7, 499:

    minor uno mense,

    Hor. Ep. 2, 1, 40:

    filia minor Ptolemaei regis,

    the younger daughter, Caes. B. C. 3, 112:

    minor viginti annis,

    less than twenty years old, under twenty years of age, Dig. 30, 99, 1.— With gen.:

    minor quam viginti quinque annorum natu, Praetor,

    Dig. 4, 4, 1; id. ib. 50, 2, 6:

    si pupilla minor quam viripotens nupserit,

    id. ib. 36, 2, 30.—So, absol.: minor, a person under age (under five-and-twenty), a minor:

    De minoribus,

    Dig. 4, tit. 4:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    ib. 4, 4, 24:

    si minor praetor vel consul jus dixerit, valebit,

    ib. 42, 1, 57.— Poet., children, Sil. 2, 491.—Also, descendants, posterity, = posteri:

    nunc fama, minores Italiam dixisse ducis de nomine gentem,

    Verg. A. 1, 532; so id. ib. 733; Prop. 2, 15, 47; Sil. 16, 44:

    minorum gentium, v. gens.—In specifications of value: vendo meum non pluris quam ceteri, fortasse etiam minoris,

    cheaper, Cic. Off. 3, 12, 51:

    minoris pallium addicere placuit,

    Petr. 14: omnia minoris aestimare, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 2:

    (fidem suam) non minoris quam publicam ducebat,

    Sall. J. 32, 5.—
    (β).
    Poet., with acc. respect.:

    frontemque minor truncam amnis Acarnan,

    Sil. 3, 42; Val. Fl. 1, 582.—
    (γ).
    Poet., with inf.:

    tanto certare minor,

    Hor. S. 2, 3, 313:

    heu Fatis Superi certare minores!

    Sil. 5, 76.
    III.
    Sup.: mĭnĭmus, a, um (whence a new sup.:

    minimissimus digitorum,

    Arn. 5, 160; 166; cf., in the Gr., elachistotatos, from elachistos), very small, very little; least, smallest, etc.:

    cum sit nihil omnino in rerum naturā minimum, quod dividi nequeat,

    Cic. Ac. 1, 7, 27:

    minimae tenuissimaeque res,

    id. de Or. 1, 37, 169:

    minima pars temporis,

    Caes. B. C. 1, 70:

    quā minima altitudo fluminis erat,

    id. B. G. 1, 8:

    in maximā fortunā minima licentia est,

    Sall. C. 51, 13:

    vitia,

    Hor. S. 1, 3, 69:

    minimus digitulus,

    the little finger, Plaut. Rud. 3, 4, 15; so,

    minimus digitus,

    Plin. 11, 45, 103, § 251.—Of age: minimus natu horum omnium, the youngest, Cic. de Or. 2, 14, 58:

    ex his omnibus natu minimus,

    id. Clu. 38, 107:

    Hiempsal, qui minimus ex illis erat,

    Sall. J. 11, 3:

    minimus filius,

    Just. 42, 5, 6.—In specifications of value:

    deos minimi facit,

    Plaut. Ps. 1, 3, 35: Pe. Quanti emi potest minimo? Ep. Ad quadraginta fortasse eam posse emi minimo minis, id. Ep. 2, 2, 110: Crispinus minimo me provocat, for a trifle (in a wager), Hor. S. 1, 4, 14 (minimo provocare dicuntur hi qui in responsione plus ipsi promittunt quam exigunt ab adversario, Schol.).—Prov.:

    minima de malis,

    of evils choose the least, Cic. Off. 3, 29, 105.—

    With a negation emphatically: non minimo discrimine, i. e. maximo,

    Suet. Aug. 25:

    res non minimi periculi,

    id. ib. 67:

    ut nihil, ne pro minimis quidem, debeant,

    Liv. 6, 41. —With gen.:

    minimum firmitatis minimumque virium,

    Cic. Lael. 13, 46:

    minimum pedibus itineris confectum,

    Liv. 44, 5:

    unde minimum periculi erat,

    id. 27, 15.— As adv. absol.:

    praemia apud me minimum valent,

    very little, Cic. Fam. 1, 9, 11; cf. Quint. 5, 10, 56:

    minimum distantia miror,

    Hor. Ep. 2, 1, 72:

    dormiebat minimum,

    Plin. Ep. 3, 5, 11:

    medica secatur sexies per annos: cum minimum, quater,

    at least, Plin. 18, 16, 43, § 146:

    quam minimum credula postero (diei),

    as little as possible, Hor. C. 1, 11, 8:

    ita fiunt omnes partes minimum octoginta et una,

    at least, Varr. R. R. 2, 1, 12:

    quae (comprehensio) ex tribus minimum partibus constat,

    Quint. 5, 10, 5:

    in quo non minimum Aetolorum operā regii fugati atque in castra compulsi sunt,

    chiefly, particularly, Liv. 33, 6, 6:

    eae omnia novella sata corrumpunt, non minimum vites,

    Varr. R. R. 1, 2, 18.—Hence, adv.
    A.
    Posit.: parvē, a little, slightly (very rare), Vitr. 9, 6.—
    B.
    Comp.: mĭnus, less:

    aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

    too little... too much, Ter. Hec. 5, 1, 4:

    ne quid plus minusve faxit,

    id. Phorm. 3, 3, 21 (v. plus, under multus):

    cum habeas plus, Pauperiem metuas minus,

    Hor. S. 1, 1, 93:

    ne mea oratio, si minus de aliquo dixero, ingrata: si satis de omnibus, infinita esse videatur,

    Cic. Sest. 50, 108:

    metus ipsi per se minus valerent, nisi, etc.,

    id. Div. 2, 72, 150:

    minus multi,

    not so many, Plaut. Mil. 3, 1, 138:

    minus multum et minus bonum vinum,

    Varr. R. R. 1, 7, 2:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    less good, not so good, Sall. C. 2, 6:

    quia Libyes quam Gaetuli minus bellicosi,

    Sall. J. 18, 12:

    minus diu vivunt,

    Plin. 14, 22, 28, § 141.—Rarely with comp.:

    minus admirabilior,

    Flor. 4, 2, 46 Duker: quare milites Metelli sauciabantur multo minus, Quadrig. ap. Gell. 9, 1, 1; cf. Ov. M. 12, 554:

    civilem admodum inter initia ac paulo minus quam privatum egit,

    little less so than, nearly as much so as, Suet. Tib. 26:

    dimidio minus,

    Varr. R. R. 1, 22, 3.—With quam:

    nec illa minus aut plus quam tu sapiat,

    Plaut. As. 4, 1, 28:

    minus quam aequom erat feci,

    id. Aul. 3, 2, 10:

    respondebo tibi minus fortasse vehementer, quam abs te sum provocatus,

    Cic. Planc. 30, 72.—With atque:

    qui peccas minus atque ego?

    Hor. S. 2, 7, 96.—And elliptically, without a particle of comparison:

    minus quindecim dies sunt, quod, etc.,

    less than fifteen days, not yet fifteen days, Plaut. Trin. 2, 4, 1:

    madefactum iri minus XXX. diebus Graeciam sanguine,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    minus quinquennium est, quod prodiere,

    Plin. 15, 25, 30, § 104:

    cecidere duo milia haud minus peditum,

    Liv. 42, 6:

    cum centum et quinquaginta non minus adessent,

    id. 42, 28; Varr. R. R. 2, 2 fin.:

    ut ex suā cujusque parte ne minus dimidium ad Trebonium perveniret,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 123:

    ut antequam baccae legantur, ne minus triduum serenum fuerit,

    Col. 12, 38, 6.—
    2.
    In partic.
    a.
    Non (haud) minus quam (atque), not less than, no less than, quite as:

    exanimatus evolat ex senatu, non minus perturbato animo atque vultu, quam si, etc.,

    Cic. Sest. 12, 28:

    existumans non minus me tibi quam liberos carum fore,

    Sall. J. 10, 1:

    non minus nobis jucundi atque illustres sunt ii dies, quibus conservamur quam illi quibus nascimur,

    Cic. Cat. 3, 1, 2; Quint. 2, 4, 8; 3, 7, 20:

    laudibus haud minus quam praemio gaudent militum animi,

    Liv. 2, 60:

    haud minus ac jussi faciunt,

    Verg. A. 3, 561.—
    b.
    Non (neque) minus, equally, and as well, also: haec res [p. 1311] non minus me male habet quam te, Ter. Hec. 4, 2, 30: quae hominibus non minus quam liberi cara esse debent, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 3; Ov. H. 19, 86:

    neque minus assiduis fessa choreis,

    also, Prop. 1, 3, 3.—
    c.
    Nihil minus, in replies, as a strong negation, by no means, Ter. Eun. 3, 1, 45: Py. At tu apud nos hic mane, Dum redeat ipsa. Ch. Nihil minus, id. ib. 3, 3, 29:

    nihil profecto minus,

    Cic. Off. 3, 20, 81; cf.: quid? a Tranione servo? Si. Multo id minus, Plaut. Most. 4, 3, 20.—
    d.
    Minus minusque, minus et (ac) minus, less and less: mihi jam minus minusque obtemperat. Ter. Heaut. 3, 3, 33:

    jam minus atque minus successu laetus equorum,

    Verg. A. 12, 616; Hor. C. 1, 25, 6:

    minus et minus,

    Ov. P. 2, 8, 73; id. H. 2, 129:

    minus ac minus,

    Plin. 11, 10, 10, § 26.—
    3.
    Transf., in a softened negation, not at all, by no means, not:

    quod intellexi minus,

    Ter. Eun. 4, 5, 11:

    nonnumquam ea quae praedicta sunt, minus eveniunt,

    Cic. Div. 1, 14, 24.—Esp.:

    si minus: monebo, si quem meministi minus,

    Plaut. Cas. 5, 4, 19:

    Syracusis, si minus supplicio affici, at custodiri oportebat,

    Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69:

    quod si assecutus sum, gaudeo: sin minus, hoc me tamen consolor quod, etc.,

    id. Fam. 7, 1, 6 et saep.; so,

    minus formido ne exedat,

    Plaut. Curc. 1, 1, 45. —
    b.
    Quo minus, also written as one word, quominus, that not, from, after verbs of hindering, preventing, as impedio, recuso, deterreo, etc., Ter. And. 1, 2, 26:

    si te infirmitas valetudinis tenuit, quo minus ad ludos venires,

    Cic. Fam. 7, 1, 1; 7, 1, 6:

    hiemem credo prohibuisse, quo minus de te certum haberemus, quid ageres,

    id. Fam. 12, 5, 1:

    deterrere aliquem, quo minus, etc.,

    id. Tusc. 1, 38, 91:

    stetisse per Trebonium, quo minus oppido potirentur, videbatur,

    Caes. B. C. 2, 13 fin.; Quint. 12, 1, 16;

    v. also quo. —Ante-class. also in the reverse order, minus quo: ne vereatur, minus jam quo redeat domum,

    Ter. Hec. 4, 4, 8.—
    C.
    Sup., in two forms, parvissime (post-class.), and minime (class.), least, very little.
    1.
    par-vissĭmē:

    memorare aliquid,

    very briefly, with very few words, Cael. Aur. Acut. 2, 38. —
    2.
    mĭnĭmē, least of all, in the smallest degree, least, very little:

    cum minime vellem, minimeque opus fuit,

    Ter. Eun. 2, 3, 42:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Or. 66, 222:

    mihi placebat Pomponius maxime, vel dicam minime displicebat,

    id. Brut. 57, 207:

    quod in miserrimis rebus minime miserum putabis, id facies,

    id. Fam. 14, 13:

    quod minime ad eos mercatores saepe commeant,

    very rarely, Caes. B. G. 1, 1, 3; Cic. de Or. 2, 79, 322.—Strengthened by quam:

    si non decore, at quam minime dedecore facere possimus,

    as little as possible, Cic. Off. 1, 31, 114; by omnium and gentium:

    ad te minime omnium pertinebat,

    id. Rosc. Am. 34, 96:

    minime gentium,

    Plaut. Poen. 3, 3, 77:

    heus, inquit, puer, arcesse Pamphilam,... illa exclamat, Minime gentium,

    not for any thing in the world, Ter. Eun. 4, 1, 11; id. Ad. 3, 2, 44.—
    B.
    In partic.
    a.
    For minimum, saltem, at least:

    is morbus erit longissimus minimeque annuus,

    Cels. 2, 8 fin. Targ.:

    pedes decem vel minime novem,

    Col. 1, 6, 6:

    sed id minime bis anno arari debet,

    id. 5, 9, 12; id. Arb. 16, 3.—
    b.
    In replies, as an emphatic negative, by no means, not at all, not in the least, Plaut. Curc. 1, 3, 50: Ba. Sed cessas? Pa. Minime equidem:

    nam hodie, etc.,

    Ter. Hec. 5, 3, 16: M. An tu haec non credis? A. Minime vero, Cic. Tusc. 1, 6, 10: num igitur peccamus? Minime vos quidem. id. Att. 8, 9, 2:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; so in discourse: minime multi (= quam paucissimi). Ter. Eun. prol. 2: minume irasci decet. Plaut. Stich. 1, 1, 27; Sall. C. 51, 13.—Strengthened by gentium (cf.supra): Nau. Meriton' hoc meo videtur factum? De. Minime gentium, Ter. Phorm. 5, 8, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > parvissime

  • 9 parvus

    parvus, a, um, adj. (usual, irreg. comp. and sup.: mĭnor, mĭnĭmus.— Comp.:

    volantum parviores,

    Cael. Aur. Tard. 2, 1, 26.— Sup.: rictus parvissimus, Varr. ap. Non. 456, 10:

    parvissima corpora,

    Lucr. 1, 615; 621; 3, 199: minerrimus pro minimo dixerunt, Paul. ex Fest. p. 122 Müll.:

    minimissimus,

    Arn. 5, n. 8) [kindr. with paucus and Gr. pauros; cf., also, parum, parcus], little, small, petty, puny, inconsiderable (cf.: exiguus, minutus, brevis; in class. prose parvus is not used, like brevis, of stature, v. Auct. Her. 4, 33, 45).
    I.
    Posit.:

    in parvis aut mediocribus rebus,

    Cic. de Or. 2, 20, 84:

    quam parva sit terra, etc.,

    id. Rep. 1, 17, 26; cf. id. ib. 6, 16, 16:

    commoda parva ac mediocria,

    id. Q. Fr. 3, 8, 1:

    in parvum quendam et angustum locum concludi,

    id. Leg. 1, 5, 17:

    beneficium non parvum,

    id. Caecin. 10, 26:

    parvi pisciculi,

    id. N. D. 2, 48, 123:

    haec parva et infirma sunt,

    id. Clu. 34, 94:

    si parva licet componere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    merces,

    Hor. S. 1, 6, 86:

    sucus,

    Plin. 21, 31, 105, § 178 et saep.:

    liberi,

    Cic. Rep. 2, 21, 37;

    so of children: salutaria appetant parvi,

    the little ones, id. Fin. 3, 5, 16:

    parva soror,

    Ter. Eun. 3, 3, 15; cf.:

    memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare,

    Hor. Ep. 2, 1, 70:

    operosa parvus Carmina fingo,

    a little man, id. C. 4, 2, 31; Suet. Aug. 48:

    a parvis didicimus: si in jus vocat, etc.,

    when little, in childhood, Cic. Leg. 2, 4, 9:

    puer in domo a parvo eductus,

    from infancy, Liv. 1, 39 fin. —Of time, little, short, brief:

    parvae consuetudinis Causa,

    slight, short, Ter. And. 1, 1, 83; cf.:

    in parvo tempore,

    Lucr. 5, 106:

    nox,

    Luc. 4, 476:

    vita,

    id. 6, 806:

    parvam fidem habere alicui,

    Ter. Eun. 1, 2, 117:

    hic onus horret, Ut parvis animis et parvo corpore majus,

    Hor. Ep. 1, 17, 39:

    homo parvo ingenio,

    Plin. Ep. 6, 29:

    parvum carmen,

    Hor. Ep. 2, 1, 257:

    hoc opus, hoc studium parvi properemus et ampli,

    both small and great, id. ib. 1, 3, 28.—With ref. to value or consequence, little, small, low, mean, etc.:

    meam erus esse operam deputat parvi pretii,

    Ter. Hec. 5, 3, 1:

    nil parvom aut humili modo, Nil mortale loquar,

    Hor. C. 3, 25, 17:

    et magnis parva mineris Falce recisurum simili te,

    id. S. 1, 3, 122:

    pretio parvo vendere,

    Cic. Verr. 2, 4, 60, § 134:

    parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi,

    of little value, id. Off. 1, 22, 76:

    parvi refert abs te jus dici diligenter, nisi, etc.,

    it matters little, id. Q. Fr. 1, 1, 7, § 20.—Hence, parvi facere, aestimare, ducere, pendere, etc., to esteem lightly, care little for:

    parvi ego illos facio,

    Plaut. Mil. 4, 8, 41:

    parvi aestimo, si ego hic peribo,

    id. Capt. 3, 5, 24:

    quia parvi id duceret,

    Cic. Fin. 2, 8, 24: nequam hominis ego parvi pendo gratiam, Plaut. Bacch. 3, 6, 29.—So, in abl.:

    signa abs te diligenter parvoque curata sunt,

    Cic. Att. 1, 3, 2; so,

    quanti emptus? parvo,

    Hor. S. 2, 3, 156:

    parvo stat magna potentia nobis,

    Ov. M. 14, 493:

    parvo contentus esse possum,

    with little, Cic. Att. 12, 19, 1; cf.:

    vivitur parvo bene,

    Hor. C. 2, 16, 13:

    possim contentus vivere parvo,

    Tib. 1, 1, 25:

    agricolae prisci, fortes parvoque beati,

    Hor. Ep. 2, 1, 139:

    necessarium est parvo assuescere,

    Sen. Ep. 123, 3: parvo, as an abl. of measure, with comp. (rarely;

    perh. not ante-Aug.): ita ut parvo admodum plures caperentur,

    a very little more, Liv. 10, 45, 11:

    parvo brevius,

    Plin. 2, 67, 67, § 168:

    haud parvo junior,

    Gell. 13, 2, 2.—So in designating time:

    parvo post,

    Plin. 16, 25, 42, § 103:

    parvo post tempore,

    Vulg. 2 Macc. 11, 1.—Of stature (late Lat. for brevis):

    Zacchaeus staturā parvus erat,

    Aug. Serm. 113, 3; id. in Psa. 143, 1.
    II.
    Comp.: mĭnor, us [cf. Gr. minus, minuthô], less, lesser, smaller, inferior:

    quod in re majore valet, valeat in minore,

    Cic. Top. 4, 23:

    si ea pecunia non minor esset facta,

    id. Leg. 2, 20, 51:

    Hibernia dimidio minor quam Britannia,

    Caes. B. G. 5, 13:

    minus praedae quam speraverant fuit,

    a smaller quantity, less, Liv. 4, 51:

    sociis dimidio minus quam civibus datum,

    id. 41, 13 fin.:

    calceus... si minor (pede), uret,

    Hor. Ep. 1, 10, 43:

    neve minor, neu sit quinto productior actu Fabula,

    less than five acts, id. A. P. 189:

    genibus minor,

    i. e. down upon his knees, on his bended knees, id. Ep. 1, 12, 28; cf.:

    minor in certamine longo,

    worsted, id. ib. 1, 10, 35:

    numero plures, virtute et honore minores,

    inferior, id. ib. 2, 1, 183.— Absol.: minor, inferior in rank:

    praevalidi ad injurias minorum elati,

    Tac. A. 15, 20; Ov. P. 4, 7, 49; cf.:

    sapiens uno minor est Jove,

    Hor. Ep. 1, 1, 106:

    minor capitis, i. e. capiti deminutus,

    Hor. C. 3, 5, 42: et sunt notitiā multa minora tuā, too trivial, = leviora, Ov. Tr. 2, 214:

    dies sermone minor fuit,

    too short for, id. P. 2, 10, 37:

    infans Et minor igne rogi,

    too young for, Juv. 15, 140.—With abl. of measure, Cic. Verr. 2, 1, 45, § 117:

    ut uno minus teste haberet?

    id. ib. 2, 1, 57, §

    149: bis sex Herculeis ceciderunt, me minus uno, Viribus,

    i. e. eleven, Ov. M. 12, 554.—Of age:

    qui minor est natu,

    younger, Cic. Lael. 9, 32:

    aliquot annis minor natu,

    id. Ac. 2, 19, 61:

    aetate minor,

    Ov. M. 7, 499:

    minor uno mense,

    Hor. Ep. 2, 1, 40:

    filia minor Ptolemaei regis,

    the younger daughter, Caes. B. C. 3, 112:

    minor viginti annis,

    less than twenty years old, under twenty years of age, Dig. 30, 99, 1.— With gen.:

    minor quam viginti quinque annorum natu, Praetor,

    Dig. 4, 4, 1; id. ib. 50, 2, 6:

    si pupilla minor quam viripotens nupserit,

    id. ib. 36, 2, 30.—So, absol.: minor, a person under age (under five-and-twenty), a minor:

    De minoribus,

    Dig. 4, tit. 4:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    ib. 4, 4, 24:

    si minor praetor vel consul jus dixerit, valebit,

    ib. 42, 1, 57.— Poet., children, Sil. 2, 491.—Also, descendants, posterity, = posteri:

    nunc fama, minores Italiam dixisse ducis de nomine gentem,

    Verg. A. 1, 532; so id. ib. 733; Prop. 2, 15, 47; Sil. 16, 44:

    minorum gentium, v. gens.—In specifications of value: vendo meum non pluris quam ceteri, fortasse etiam minoris,

    cheaper, Cic. Off. 3, 12, 51:

    minoris pallium addicere placuit,

    Petr. 14: omnia minoris aestimare, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 2:

    (fidem suam) non minoris quam publicam ducebat,

    Sall. J. 32, 5.—
    (β).
    Poet., with acc. respect.:

    frontemque minor truncam amnis Acarnan,

    Sil. 3, 42; Val. Fl. 1, 582.—
    (γ).
    Poet., with inf.:

    tanto certare minor,

    Hor. S. 2, 3, 313:

    heu Fatis Superi certare minores!

    Sil. 5, 76.
    III.
    Sup.: mĭnĭmus, a, um (whence a new sup.:

    minimissimus digitorum,

    Arn. 5, 160; 166; cf., in the Gr., elachistotatos, from elachistos), very small, very little; least, smallest, etc.:

    cum sit nihil omnino in rerum naturā minimum, quod dividi nequeat,

    Cic. Ac. 1, 7, 27:

    minimae tenuissimaeque res,

    id. de Or. 1, 37, 169:

    minima pars temporis,

    Caes. B. C. 1, 70:

    quā minima altitudo fluminis erat,

    id. B. G. 1, 8:

    in maximā fortunā minima licentia est,

    Sall. C. 51, 13:

    vitia,

    Hor. S. 1, 3, 69:

    minimus digitulus,

    the little finger, Plaut. Rud. 3, 4, 15; so,

    minimus digitus,

    Plin. 11, 45, 103, § 251.—Of age: minimus natu horum omnium, the youngest, Cic. de Or. 2, 14, 58:

    ex his omnibus natu minimus,

    id. Clu. 38, 107:

    Hiempsal, qui minimus ex illis erat,

    Sall. J. 11, 3:

    minimus filius,

    Just. 42, 5, 6.—In specifications of value:

    deos minimi facit,

    Plaut. Ps. 1, 3, 35: Pe. Quanti emi potest minimo? Ep. Ad quadraginta fortasse eam posse emi minimo minis, id. Ep. 2, 2, 110: Crispinus minimo me provocat, for a trifle (in a wager), Hor. S. 1, 4, 14 (minimo provocare dicuntur hi qui in responsione plus ipsi promittunt quam exigunt ab adversario, Schol.).—Prov.:

    minima de malis,

    of evils choose the least, Cic. Off. 3, 29, 105.—

    With a negation emphatically: non minimo discrimine, i. e. maximo,

    Suet. Aug. 25:

    res non minimi periculi,

    id. ib. 67:

    ut nihil, ne pro minimis quidem, debeant,

    Liv. 6, 41. —With gen.:

    minimum firmitatis minimumque virium,

    Cic. Lael. 13, 46:

    minimum pedibus itineris confectum,

    Liv. 44, 5:

    unde minimum periculi erat,

    id. 27, 15.— As adv. absol.:

    praemia apud me minimum valent,

    very little, Cic. Fam. 1, 9, 11; cf. Quint. 5, 10, 56:

    minimum distantia miror,

    Hor. Ep. 2, 1, 72:

    dormiebat minimum,

    Plin. Ep. 3, 5, 11:

    medica secatur sexies per annos: cum minimum, quater,

    at least, Plin. 18, 16, 43, § 146:

    quam minimum credula postero (diei),

    as little as possible, Hor. C. 1, 11, 8:

    ita fiunt omnes partes minimum octoginta et una,

    at least, Varr. R. R. 2, 1, 12:

    quae (comprehensio) ex tribus minimum partibus constat,

    Quint. 5, 10, 5:

    in quo non minimum Aetolorum operā regii fugati atque in castra compulsi sunt,

    chiefly, particularly, Liv. 33, 6, 6:

    eae omnia novella sata corrumpunt, non minimum vites,

    Varr. R. R. 1, 2, 18.—Hence, adv.
    A.
    Posit.: parvē, a little, slightly (very rare), Vitr. 9, 6.—
    B.
    Comp.: mĭnus, less:

    aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

    too little... too much, Ter. Hec. 5, 1, 4:

    ne quid plus minusve faxit,

    id. Phorm. 3, 3, 21 (v. plus, under multus):

    cum habeas plus, Pauperiem metuas minus,

    Hor. S. 1, 1, 93:

    ne mea oratio, si minus de aliquo dixero, ingrata: si satis de omnibus, infinita esse videatur,

    Cic. Sest. 50, 108:

    metus ipsi per se minus valerent, nisi, etc.,

    id. Div. 2, 72, 150:

    minus multi,

    not so many, Plaut. Mil. 3, 1, 138:

    minus multum et minus bonum vinum,

    Varr. R. R. 1, 7, 2:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    less good, not so good, Sall. C. 2, 6:

    quia Libyes quam Gaetuli minus bellicosi,

    Sall. J. 18, 12:

    minus diu vivunt,

    Plin. 14, 22, 28, § 141.—Rarely with comp.:

    minus admirabilior,

    Flor. 4, 2, 46 Duker: quare milites Metelli sauciabantur multo minus, Quadrig. ap. Gell. 9, 1, 1; cf. Ov. M. 12, 554:

    civilem admodum inter initia ac paulo minus quam privatum egit,

    little less so than, nearly as much so as, Suet. Tib. 26:

    dimidio minus,

    Varr. R. R. 1, 22, 3.—With quam:

    nec illa minus aut plus quam tu sapiat,

    Plaut. As. 4, 1, 28:

    minus quam aequom erat feci,

    id. Aul. 3, 2, 10:

    respondebo tibi minus fortasse vehementer, quam abs te sum provocatus,

    Cic. Planc. 30, 72.—With atque:

    qui peccas minus atque ego?

    Hor. S. 2, 7, 96.—And elliptically, without a particle of comparison:

    minus quindecim dies sunt, quod, etc.,

    less than fifteen days, not yet fifteen days, Plaut. Trin. 2, 4, 1:

    madefactum iri minus XXX. diebus Graeciam sanguine,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    minus quinquennium est, quod prodiere,

    Plin. 15, 25, 30, § 104:

    cecidere duo milia haud minus peditum,

    Liv. 42, 6:

    cum centum et quinquaginta non minus adessent,

    id. 42, 28; Varr. R. R. 2, 2 fin.:

    ut ex suā cujusque parte ne minus dimidium ad Trebonium perveniret,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 123:

    ut antequam baccae legantur, ne minus triduum serenum fuerit,

    Col. 12, 38, 6.—
    2.
    In partic.
    a.
    Non (haud) minus quam (atque), not less than, no less than, quite as:

    exanimatus evolat ex senatu, non minus perturbato animo atque vultu, quam si, etc.,

    Cic. Sest. 12, 28:

    existumans non minus me tibi quam liberos carum fore,

    Sall. J. 10, 1:

    non minus nobis jucundi atque illustres sunt ii dies, quibus conservamur quam illi quibus nascimur,

    Cic. Cat. 3, 1, 2; Quint. 2, 4, 8; 3, 7, 20:

    laudibus haud minus quam praemio gaudent militum animi,

    Liv. 2, 60:

    haud minus ac jussi faciunt,

    Verg. A. 3, 561.—
    b.
    Non (neque) minus, equally, and as well, also: haec res [p. 1311] non minus me male habet quam te, Ter. Hec. 4, 2, 30: quae hominibus non minus quam liberi cara esse debent, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 3; Ov. H. 19, 86:

    neque minus assiduis fessa choreis,

    also, Prop. 1, 3, 3.—
    c.
    Nihil minus, in replies, as a strong negation, by no means, Ter. Eun. 3, 1, 45: Py. At tu apud nos hic mane, Dum redeat ipsa. Ch. Nihil minus, id. ib. 3, 3, 29:

    nihil profecto minus,

    Cic. Off. 3, 20, 81; cf.: quid? a Tranione servo? Si. Multo id minus, Plaut. Most. 4, 3, 20.—
    d.
    Minus minusque, minus et (ac) minus, less and less: mihi jam minus minusque obtemperat. Ter. Heaut. 3, 3, 33:

    jam minus atque minus successu laetus equorum,

    Verg. A. 12, 616; Hor. C. 1, 25, 6:

    minus et minus,

    Ov. P. 2, 8, 73; id. H. 2, 129:

    minus ac minus,

    Plin. 11, 10, 10, § 26.—
    3.
    Transf., in a softened negation, not at all, by no means, not:

    quod intellexi minus,

    Ter. Eun. 4, 5, 11:

    nonnumquam ea quae praedicta sunt, minus eveniunt,

    Cic. Div. 1, 14, 24.—Esp.:

    si minus: monebo, si quem meministi minus,

    Plaut. Cas. 5, 4, 19:

    Syracusis, si minus supplicio affici, at custodiri oportebat,

    Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69:

    quod si assecutus sum, gaudeo: sin minus, hoc me tamen consolor quod, etc.,

    id. Fam. 7, 1, 6 et saep.; so,

    minus formido ne exedat,

    Plaut. Curc. 1, 1, 45. —
    b.
    Quo minus, also written as one word, quominus, that not, from, after verbs of hindering, preventing, as impedio, recuso, deterreo, etc., Ter. And. 1, 2, 26:

    si te infirmitas valetudinis tenuit, quo minus ad ludos venires,

    Cic. Fam. 7, 1, 1; 7, 1, 6:

    hiemem credo prohibuisse, quo minus de te certum haberemus, quid ageres,

    id. Fam. 12, 5, 1:

    deterrere aliquem, quo minus, etc.,

    id. Tusc. 1, 38, 91:

    stetisse per Trebonium, quo minus oppido potirentur, videbatur,

    Caes. B. C. 2, 13 fin.; Quint. 12, 1, 16;

    v. also quo. —Ante-class. also in the reverse order, minus quo: ne vereatur, minus jam quo redeat domum,

    Ter. Hec. 4, 4, 8.—
    C.
    Sup., in two forms, parvissime (post-class.), and minime (class.), least, very little.
    1.
    par-vissĭmē:

    memorare aliquid,

    very briefly, with very few words, Cael. Aur. Acut. 2, 38. —
    2.
    mĭnĭmē, least of all, in the smallest degree, least, very little:

    cum minime vellem, minimeque opus fuit,

    Ter. Eun. 2, 3, 42:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Or. 66, 222:

    mihi placebat Pomponius maxime, vel dicam minime displicebat,

    id. Brut. 57, 207:

    quod in miserrimis rebus minime miserum putabis, id facies,

    id. Fam. 14, 13:

    quod minime ad eos mercatores saepe commeant,

    very rarely, Caes. B. G. 1, 1, 3; Cic. de Or. 2, 79, 322.—Strengthened by quam:

    si non decore, at quam minime dedecore facere possimus,

    as little as possible, Cic. Off. 1, 31, 114; by omnium and gentium:

    ad te minime omnium pertinebat,

    id. Rosc. Am. 34, 96:

    minime gentium,

    Plaut. Poen. 3, 3, 77:

    heus, inquit, puer, arcesse Pamphilam,... illa exclamat, Minime gentium,

    not for any thing in the world, Ter. Eun. 4, 1, 11; id. Ad. 3, 2, 44.—
    B.
    In partic.
    a.
    For minimum, saltem, at least:

    is morbus erit longissimus minimeque annuus,

    Cels. 2, 8 fin. Targ.:

    pedes decem vel minime novem,

    Col. 1, 6, 6:

    sed id minime bis anno arari debet,

    id. 5, 9, 12; id. Arb. 16, 3.—
    b.
    In replies, as an emphatic negative, by no means, not at all, not in the least, Plaut. Curc. 1, 3, 50: Ba. Sed cessas? Pa. Minime equidem:

    nam hodie, etc.,

    Ter. Hec. 5, 3, 16: M. An tu haec non credis? A. Minime vero, Cic. Tusc. 1, 6, 10: num igitur peccamus? Minime vos quidem. id. Att. 8, 9, 2:

    minime, minime hercle vero!

    Plaut. Trin. 3, 3, 23; so in discourse: minime multi (= quam paucissimi). Ter. Eun. prol. 2: minume irasci decet. Plaut. Stich. 1, 1, 27; Sall. C. 51, 13.—Strengthened by gentium (cf.supra): Nau. Meriton' hoc meo videtur factum? De. Minime gentium, Ter. Phorm. 5, 8, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > parvus

  • 10 proprium

    prō̆prĭus, a, um, adj. [etym. dub.; perhaps from root prae; cf. prope], not common with others, one's own, special, particular, proper (class.; cf.: peculiaris, privatus).
    I.
    In gen., opp. communis: nam virtutem propriam mortalibus fecit: cetera promiscue voluit communia habere, Varr. ap. Non. 361, 25:

    proprium et peculiare,

    Plin. 7, 25, 26, § 93:

    tria praedia Capitoni propria traduntur,

    to him for his own, Cic. Rosc. Am. 8, 21:

    proprio sumptu edere ludos,

    Tac. A. 1, 15:

    propriā pecuniā militem juvare,

    id. ib. 1, 71:

    basilicam propriā pecuniā firmare,

    id. ib. 3, 72 init.; id. H. 2, 84:

    propria impensa,

    Just. 12, 11, 1:

    propriis viribus,

    Liv. 2, 53:

    familia,

    id. 7, 9:

    libri, Hor S. 1, 10, 64: horreum,

    id. C. 1, 1, 9:

    proprio Marte,

    by his own bravery, Ov. P. 4, 7, 14.—With pron. poss. (class. and freq.):

    ut cum ademerit nobis omnia, quae nostra erant propria, ne lucem quoque hanc, quae communis est, eripere cupiat,

    all that belonged peculiarly to us, Cic. Rosc. Am. 52, 150:

    suā quādam propriā, non communi oratorum facultate,

    id. de Or. 1, 10, 44: ut redeas ad consuetudinem vel nostram communem vel tuam solius et propriam, Luc. ap. Cic. Fam. 5, 14, 3:

    omnia qui jubet esse communia, ne quis civis propriam aut suam rem ullam queat dicere,

    Cic. Rep 4, 5, 5; id. ap. Non. p. 362:

    suis propriis periculis parere commune reliquis otium,

    id. Rep. 1, 4, 7:

    quod (periculum) autem meum erat proprium,

    id. Fam. 2, 17, 7; id. Sest. 7, 15;

    calamitatem aut propriam suam aut temporum queri,

    Caes. B. C. 3, 20.—
    B.
    Opp. alienus, etc., one's own, peculiar, special, characteristic, personal:

    tempus agendi fuit mihi magis proprium quam ceteris,

    Cic. Sull. 3, 9:

    reliquae partes quales propriae sunt hominis,

    id. Fin. 5, 12, 35:

    id non proprium senectutis est vitium, sed commune valetudinis,

    id. Sen. 11, 35:

    libertatem propriam Romani generis,

    id. Phil. 3, 11, 29:

    proprium id Tiberio fuit,

    Tac. A. 4, 19:

    ira,

    personal resentment, id. ib. 2, 55.—As subst.: prō̆prĭum, i, n.
    1.
    Lit., a possession, property:

    id est cujusque proprium, quo quisque fruitur atque utitur,

    Cic. Fam. 7, 30, 2:

    vivere de proprio,

    Mart. 12, 78, 2.—
    2.
    Trop., a characteristic mark, a sign, characteristic, etc., Cic. Off. 1, 1, 2; 2, 5, 17; Caes. B. G. 6, 23.—
    II.
    In partic., peculiar, extraordinary: nisi mihi fortuna proprium consilium extorsisset, Sent. ap. Cic. Fam. 10, 35, 1:

    superbo decreto addidit propriam ignominiam,

    Liv. 35, 33.—
    B.
    Lasting, constant, permanent, perpetual (class.):

    illum amatorem tibi proprium futurum in vitā,

    Plaut. Most. 1, 3, 67; Att. ap. Non. 362, 5:

    nihil in vitā proprium mortali datum esse,

    Lucil. ib. 362, 15:

    alicui proprium atque perpetuum,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 48:

    perenne ac proprium manere,

    id. Red. in Sen. 4, 9:

    parva munera diutina, locupletia non propria esse consueverunt,

    Nep. Thras. 4, 2; Hor. S. 2, 6, 5; cf. id. Ep. 2, 2, 172:

    deferens uni propriam laurum,

    id. C. 2, 2, 22; Verg. A. 6, 871:

    victoriam propriam se eis daturam,

    lasting, Hirt. B. Afr. 32.— Comp., Ov. M. 12, 284; id. P. 1, 2, 152; Liv. 4, 27, 3. —Hence, adv.: proprĭē.
    A.
    Specially, peculiarly, properly, strictly for one's self (opp. communiter;

    class.): quod me amas, est tibi commune cum multis: quod tu ipse tam amandus es, id est proprie tuum,

    Cic. Fam. 9, 15, 1:

    promiscue toto (Campo Martio), quam proprie parvā parte frui malletis,

    for yourselves, individually, separately, id. Agr. 2, 31, 85.—
    B.
    In partic.
    1.
    Particularly, in particular:

    neque publice neque proprie,

    Cic. Sest. 16, 37.—
    2.
    Especially, eminently, exclusively:

    mira sermonis, cujus proprie studiosus fuit, elegantia,

    Quint. 10, 1, 114; cf. Vell. 2, 9, 2.—
    C.
    Properly, accurately, strictly speaking, in the proper (not tropical) sense:

    magis proprie nihil possum dicere,

    Cic. Phil. 2, 31, 77:

    illud quidem honestum, quod proprie vereque dicitur,

    id. Off. 3, 3, 13; Liv. 34, 32; 44, 22:

    uti verbo proprie,

    Gell. 9, 1, 8; 2, 6, 5; 7, 11, 2; 16, 5, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > proprium

  • 11 proprius

    prō̆prĭus, a, um, adj. [etym. dub.; perhaps from root prae; cf. prope], not common with others, one's own, special, particular, proper (class.; cf.: peculiaris, privatus).
    I.
    In gen., opp. communis: nam virtutem propriam mortalibus fecit: cetera promiscue voluit communia habere, Varr. ap. Non. 361, 25:

    proprium et peculiare,

    Plin. 7, 25, 26, § 93:

    tria praedia Capitoni propria traduntur,

    to him for his own, Cic. Rosc. Am. 8, 21:

    proprio sumptu edere ludos,

    Tac. A. 1, 15:

    propriā pecuniā militem juvare,

    id. ib. 1, 71:

    basilicam propriā pecuniā firmare,

    id. ib. 3, 72 init.; id. H. 2, 84:

    propria impensa,

    Just. 12, 11, 1:

    propriis viribus,

    Liv. 2, 53:

    familia,

    id. 7, 9:

    libri, Hor S. 1, 10, 64: horreum,

    id. C. 1, 1, 9:

    proprio Marte,

    by his own bravery, Ov. P. 4, 7, 14.—With pron. poss. (class. and freq.):

    ut cum ademerit nobis omnia, quae nostra erant propria, ne lucem quoque hanc, quae communis est, eripere cupiat,

    all that belonged peculiarly to us, Cic. Rosc. Am. 52, 150:

    suā quādam propriā, non communi oratorum facultate,

    id. de Or. 1, 10, 44: ut redeas ad consuetudinem vel nostram communem vel tuam solius et propriam, Luc. ap. Cic. Fam. 5, 14, 3:

    omnia qui jubet esse communia, ne quis civis propriam aut suam rem ullam queat dicere,

    Cic. Rep 4, 5, 5; id. ap. Non. p. 362:

    suis propriis periculis parere commune reliquis otium,

    id. Rep. 1, 4, 7:

    quod (periculum) autem meum erat proprium,

    id. Fam. 2, 17, 7; id. Sest. 7, 15;

    calamitatem aut propriam suam aut temporum queri,

    Caes. B. C. 3, 20.—
    B.
    Opp. alienus, etc., one's own, peculiar, special, characteristic, personal:

    tempus agendi fuit mihi magis proprium quam ceteris,

    Cic. Sull. 3, 9:

    reliquae partes quales propriae sunt hominis,

    id. Fin. 5, 12, 35:

    id non proprium senectutis est vitium, sed commune valetudinis,

    id. Sen. 11, 35:

    libertatem propriam Romani generis,

    id. Phil. 3, 11, 29:

    proprium id Tiberio fuit,

    Tac. A. 4, 19:

    ira,

    personal resentment, id. ib. 2, 55.—As subst.: prō̆prĭum, i, n.
    1.
    Lit., a possession, property:

    id est cujusque proprium, quo quisque fruitur atque utitur,

    Cic. Fam. 7, 30, 2:

    vivere de proprio,

    Mart. 12, 78, 2.—
    2.
    Trop., a characteristic mark, a sign, characteristic, etc., Cic. Off. 1, 1, 2; 2, 5, 17; Caes. B. G. 6, 23.—
    II.
    In partic., peculiar, extraordinary: nisi mihi fortuna proprium consilium extorsisset, Sent. ap. Cic. Fam. 10, 35, 1:

    superbo decreto addidit propriam ignominiam,

    Liv. 35, 33.—
    B.
    Lasting, constant, permanent, perpetual (class.):

    illum amatorem tibi proprium futurum in vitā,

    Plaut. Most. 1, 3, 67; Att. ap. Non. 362, 5:

    nihil in vitā proprium mortali datum esse,

    Lucil. ib. 362, 15:

    alicui proprium atque perpetuum,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 48:

    perenne ac proprium manere,

    id. Red. in Sen. 4, 9:

    parva munera diutina, locupletia non propria esse consueverunt,

    Nep. Thras. 4, 2; Hor. S. 2, 6, 5; cf. id. Ep. 2, 2, 172:

    deferens uni propriam laurum,

    id. C. 2, 2, 22; Verg. A. 6, 871:

    victoriam propriam se eis daturam,

    lasting, Hirt. B. Afr. 32.— Comp., Ov. M. 12, 284; id. P. 1, 2, 152; Liv. 4, 27, 3. —Hence, adv.: proprĭē.
    A.
    Specially, peculiarly, properly, strictly for one's self (opp. communiter;

    class.): quod me amas, est tibi commune cum multis: quod tu ipse tam amandus es, id est proprie tuum,

    Cic. Fam. 9, 15, 1:

    promiscue toto (Campo Martio), quam proprie parvā parte frui malletis,

    for yourselves, individually, separately, id. Agr. 2, 31, 85.—
    B.
    In partic.
    1.
    Particularly, in particular:

    neque publice neque proprie,

    Cic. Sest. 16, 37.—
    2.
    Especially, eminently, exclusively:

    mira sermonis, cujus proprie studiosus fuit, elegantia,

    Quint. 10, 1, 114; cf. Vell. 2, 9, 2.—
    C.
    Properly, accurately, strictly speaking, in the proper (not tropical) sense:

    magis proprie nihil possum dicere,

    Cic. Phil. 2, 31, 77:

    illud quidem honestum, quod proprie vereque dicitur,

    id. Off. 3, 3, 13; Liv. 34, 32; 44, 22:

    uti verbo proprie,

    Gell. 9, 1, 8; 2, 6, 5; 7, 11, 2; 16, 5, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > proprius

  • 12 satis

    sătis, and abbreviated, săt (cf. the letter S.: satin', contr. for satisne; v.the foll.), adv. [root in Gr. adên, hadên, orig. a comp. form, weakened from satius; cf.: magis, nimis, etc.], enough, sufficiently (objectively, so that one needs nothing more; whereas affatim subjectively, so that one wishes nothing more).
    I.
    Posit.
    1.
    Adject., enough, sufficient, satisfactory.
    a.
    Form sătis:

    quod (faenum et pabulum) bubus satis siet, qui illic sient,

    Cato, R. R. 137: cui, si conjuret populus, vix totu' satis sit, were enough, adequate, Lucil. ap. Charis. p. 193 P.: libram aiebant satis esse ambobus farris Intritae, Titin. ap. Non. 81, 13; Hor. S. 1, 5, 68:

    duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis,

    Ter. Heaut. 5, 1, 67; id. Ad. 5, 3, 24:

    dies mihi hic ut sit satis vereor Ad agendum,

    id. And. 4, 2, 22; cf. Liv. 21, 17:

    quicquid adjecissent ipsi terroris satis ad perniciem fore rati,

    id. 21, 33; cf. Quint. 12, 11, 19:

    animo satis haec vestigia parva sagaci Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute,

    Lucr. 1, 402:

    satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidium,

    Cic. Fin. 2, 26, 84:

    ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit,

    Liv. 6, 18:

    satis esse Italiae unum consulem censebat,

    id. 34, 43; Cic. Planc. 38, 92; cf.:

    ipse Romam venirem, si satis consilium quādam de re haberem,

    id. Att. 12, 50:

    id modo si mercedis Datur mihi... satis Mihi esse ducam,

    will content myself, Plaut. Am. 2, 2, 16:

    satis hoc tibi est,

    Ter. Eun. 4, 7, 40:

    animo istuc satis est, auribus non satis,

    Cic. Or. 63, 215:

    dicebant de re publicā quod esset illis viris et consulari dignitati satis,

    id. Brut. 35, 135; hence, in a play on the word: Le. Jam satis est mihi. Li. Tum igitur tu dives es factus? Plaut. As. 2, 2, 64:

    quidvis satis est, dum vivat modo,

    Ter. Heaut. 4, 1, 28; id. Hec. 5, 2, 17:

    qui non sentirent, quid esset satis,

    Cic. Or. 22, 73:

    sum avidior etiam, quam satis est, gloriae,

    id. Fam. 9, 14, 2:

    plus quam satis doleo,

    id. Verr. 2, 5, 46, § 123:

    semel fugiendi si data est occasio, Satis est,

    Plaut. Capt. 1, 2, 9:

    satis esse deberet, si, etc.,

    Cic. de Or. 2, 41, 174:

    satin' habes, si feminarum nulla'st, quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11:

    ars satis praestat, si, etc.,

    Quint. 7, 10, 15:

    non satis efficit oratio, si, etc.,

    id. 8, 3, 62:

    satis superque est,

    Plaut. Am. 1, 1, 14:

    poenas dedit usque superque Quam satis est,

    Hor. S. 1, 2, 66:

    satis superque habere dicit, quod sibi ab arbitrio tribuatur,

    Cic. Rosc. Com. 4, 11:

    tanta repente caelo missa vis aquae, ut ea modo exercitui satis superque foret,

    Sall. J. 75, 7; cf.:

    satis una excidia,

    Verg. A. 2, 642 (v. infra, g and 2. b); cf.:

    plura quam satis est,

    Hor. Ep. 1, 10, 46:

    ultra quam satis est,

    id. ib. 1, 6, 16.—
    (β).
    Satis est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:

    huic satis illud erit planum facere atque probare,

    Lucr. 2, 934; Cic. de Or. 1, 28, 127:

    satis erat respondere Magnas: ingentes, inquit,

    id. Lael. 26, 98:

    velut satis sit, scire ipsos,

    Quint. 8, 2, 19:

    si oratori satis esset docere,

    id. 10, 1, 78:

    nunc libertatem repeti satis est,

    Liv. 3, 53 fin.:

    vos satis habebatis animam retinere,

    Sall. J. 31, 20:

    illud satis habeo dicere,

    Quint. 6, 5, 11: satis habeo with si, Nep. Them. 8, 4; id. Timol. 2, 4; Liv. 5, 21, 9; Tac. A. 2, 37; 4, 38.—With quod, Liv. 40, 29, 13; Just. 22, 8, 14:

    satis putant vitio carere,

    Quint. 2, 4, 9:

    si res nudas atque inornatas indicare satis videretur,

    id. 2, 4, 3:

    Herennium et Numisium legatos vinciri satis visum,

    Tac. H. 4, 59. —Rarely with ut:

    Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret,

    Liv. 7, 11, 9.—Negatively:

    quarum (rerum) unam dicere causam Non satis est, verum plures,

    Lucr. 6, 704:

    nec vero habere virtutem satis est, nisi utare,

    Cic. Rep. 1, 2, 2:

    opera exstruentibus satis non est, saxa atque materiam congerere,

    Quint. 7, prooem. §

    1: non satis est, pulchra esse poëmata,

    Hor. A. P. 99 et saep.—With inf. perf. (not freq. till after the Aug. period; cf.

    Zumpt, Gram. § 590): nunc satis est dixisse: ego mira poëmata pango, etc.,

    Hor. A. P. 416:

    quod hactenus ostendisse satis est,

    Quint. 6, 3, 62:

    atque id viro bono satis est, docuisse quod sciret,

    id. 12, 11, 8:

    illud notasse satis habeo,

    id. 9, 4, 15.—Negatively:

    non ille satis cognosse Sabinae Gentis habet ritus,

    Ov. M. 15, 4:

    non satis credunt excepisse quae relicta erant,

    Quint. 2, 1, 2.— Absol.: gaudeo. Ch. Satis credo, Ter. Eun. 5, 8, 21.—
    (γ).
    With gen.: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, Plaut. Truc. 2, 2, 4:

    satis historiarum est,

    id. Bacch. 1, 2, 48:

    verborum,

    id. Capt. 1, 2, 16:

    satis mihi id habeam supplicii,

    Ter. Ad. 3, 2, 15:

    ea amicitia non satis habet firmitatis,

    Cic. Lael. 5, 19:

    ad dicendum temporis satis habere,

    id. Verr. 2, 2, 1, § 2; cf. Quint. 10, 2, 15: satis praesidii, Cic. Fin. 2, 26, 84 Madv. N. cr.:

    satis poenarum dedisse,

    Quint. 7, 4, 18:

    jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater,

    Hor. C. 1, 2, 1:

    satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

    Cic. Lael. 13, 45; so, satis superque, with gen.:

    vitae,

    Liv. 2, 42, 6; 63, 67, 3; 25, 32, 6; 28, 29, 7; Hor. Epod. 17, 19.— Comp.: satius; v. infra, B. —
    b.
    Form săt (most freq. in the poets):

    quibus (dis) sat esse non queam?

    to be sufficient, equal to, Plaut. Pers. 1, 1, 27:

    pol vel legioni sat est (obsonium),

    id. Aul. 3, 6, 24:

    in jure causam dicito, hic verbum sat est,

    id. Rud. 3, 6, 28; cf. id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14:

    tantum quantum sat est,

    Cic. Sen. 14, 48:

    tantum sat habes?

    Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si hoc sat est,

    Quint. 2, 11, 7:

    amabo jam sat est,

    Plaut. As. 3, 3, 117; Ter. And. 1, 1, 143; id. Eun. 4, 4, 38; id. Phorm. 1, 4, 34:

    paene plus quam sat erat,

    id. ib. 5, 3, 14:

    sat habeo,

    id. And. 2, 1, 35; 4, 2, 22 et saep.—
    (β).
    Sat est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:

    nonne id sat erat, Accipere ab illo injuriam?

    Ter. Phorm. 5, 2, 3:

    perdere posse sat est,

    Ov. H. 12, 75: qui non sat habuit conjugem illexe in stuprum, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 27, 68.—
    (γ).
    With gen.:

    sat habet favitorum semper, qui recte facit,

    Plaut. Am. prol. 79: Ar. Mater salve. Art. Sat salutis't, id. As. 5, 2, 61:

    vocis,

    id. Truc. 2, 3, 29:

    signi,

    Ter. Hec. 2, 1, 39:

    poenae,

    Prop. 1, 17, 10 et saep.—
    2.
    Adverb., enough, sufficiently.
    a.
    Form sătis.
    (α).
    With verbs:

    si sis sanus, aut sapias satis,

    Plaut. Am. 3, 2, 23:

    satis deludere,

    id. ib. 5, 1, 45:

    satis jam dolui ex animo et curā me satis Et lacrimis maceravi,

    id. Capt. 5, 1, 7:

    satin' me illi hodie scelesti ceperunt dolo?

    id. ib. 3, 4, 120:

    ego istuc satis scio,

    Ter. Hec. 5, 4, 37; Cic. Rep. 1, 34, 53:

    satis ostenderit, reliquos, etc.,

    id. ib. 2, 31, 54 et saep.: quod bruti nec satis sardare queunt, Naev. ap. Fest. p. 322 Müll.:

    neque audio neque oculis prospicio satis,

    Plaut. Am. 5, 1, 7:

    contra Epicurum satis superque dictum est,

    Cic. N. D. 2, 1, 2; id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; cf.:

    quidque furor valeat, Penthea caede satisque Ac super ostendit,

    Ov. M. 4, 429 (v. in the foll. II. D. 1. a).—
    (β).
    With adjectives:

    satis dives,

    Plaut. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 74:

    dotata,

    id. Aul. 2, 2, 62:

    dicacula,

    id. As. 3, 1, 8:

    satis multa restant,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    video te testimoniis satis instructum,

    id. ib. 1, 38, 59:

    rura tibi magna satis,

    Verg. E. 1, 48 et saep.:

    satis superque humilis est, qui, etc.,

    Liv. 3, 53 fin. —Sometimes, like the Engl. enough, it denotes diminution, tolerably, moderately:

    videor mihi nostrum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam satis bonorum, habere firmissimum,

    Cic. Att. 2, 19, 4:

    satis litteratus (with nec infacetus),

    id. Off. 3, 14, 58:

    satis bonus (locus),

    Cato, R. R. 136:

    res satis amplae,

    Just. 2, 1, 1; cf. the foll. g and b. b.—
    (γ).
    With adverbs or adverbial phrases:

    satis audacter,

    Plaut. Am. 2, 2, 208:

    satis certo scio,

    id. Ps. 4, 5, 5:

    satis superbe illuditis me,

    Ter. Phorm. 5, 7, 22:

    satis scite,

    id. Heaut. 4, 4, 7:

    non satis honeste,

    Cic. Lael. 16, 57:

    satis cum periculo,

    Ter. And. 1, 1, 104: et quidem hercle formā luculentā (haec meretrix). Ch. Sic satis, id. Heaut. 3, 2, 12:

    satis opportune occidisse,

    Caes. B. G. 4, 22:

    satis recte,

    Plaut. Pers. 4, 4, 53:

    satis saepe,

    Sall. J. 62, 1:

    satis bene ornatae,

    dressed well enough, Plaut. Poen. 1, 2, 73; hence satis bene sometimes, like the Engl. well enough, = tolerably, moderately, or pretty well:

    a quo (Catone) cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret? respondit: Bene pascere. Quid secundum? Satis bene pascere. Quid tertium? Male pascere. Quid quartum? Arare,

    Cic. Off. 2, 25, 89 (for which, in the same narration, mediocriter pascere, Col. 6, praef. § 4; and Plin. 18, 5, 6, § 30); cf. supra, a. b, and infra, b. b.—
    b.
    Form săt.
    (α).
    With verbs:

    sat scio,

    Plaut. Aul. 3, 6, 25; Ter. Eun. 3, 2, 34; id. Ad. 3, 2, 41; 3, 3, 6; 4, 1, 10; id. Phorm. 4, 3, 31:

    sat prata biberunt,

    Verg. E. 3, 111.—
    (β).
    With adjectives:

    accusator sat bonus,

    Cic. Rosc. Am. 32, 89:

    non sat idoneus Pugnae,

    Hor. C. 2, 19, 26: sat planum. Liv. 6, 18 fin. —Signifying diminution, like the Engl. enough, tolerably, moderately, passably:

    laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis,

    Cic. Att. 14, 10, 1; so, sat bonus (less than bonus): [p. 1634] sl me voltis esse oratorem, si etiam sat bonum, si bonum denique, non repugnabo, id. de Or. 3, 22, 84.—
    (γ).
    With adverbs:

    qui sat diu vixisse sese arbitrabitur,

    Plaut. Capt. 4, 2, 12:

    sat commode,

    Ter. And. 3, 1, 17:

    sat recte,

    id. Heaut. 5, 2, 43.—
    B.
    Comp.: satius (prop. more satisfying; hence), better, more serviceable, fitter, preferable.
    1.
    Adject., in the phrase satius est, with a subject-clause (cf. supra, 1. a. b, and b. b) followed by quam:

    scire satius est quam loqui Servum hominem,

    Plaut. Ep. 1, 1, 57; id. Bacch. 3, 2, 11; id. Cas. 1, 24; Ter. Heaut. 3, 1, 66; 5, 2, 16; id. Ad. 1, 1, 33; Cic. Att. 7, 1, 4; id. Inv. 2, 32, 100; Liv. 26, 29; 42, 23 fin. al.; cf.:

    nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo lubet,

    Plaut. Trin. 2, 2, 30:

    quanto satius est, te id dare operam... Quam id loqui, etc.,

    Ter. And. 2, 1, 7; cf.

    also: satius multo fuisse, non moveri bellum adversus eum, quam omitti motum,

    Liv. 34, 33:

    nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras pati?

    Verg. E. 2, 14:

    hos te satius est docere, ut, quando agas, quid agant, sciant,

    Plaut. Poen. 3, 1, 49:

    mori me satius est,

    Ter. Eun. 4, 7, 2; id. Phorm. 5, 7, 63; cf.:

    repertus est nemo, qui mori diceret satius esse,

    Cic. Verr. 2, 2, 36, § 88:

    mortuom hercle me duco satius,

    Plaut. Truc. 5, 34:

    terga impugnare hostium satius visum est,

    Liv. 3, 70; Plaut. Ps. 1, 5, 34.—In a positive signif., it serves, benefits, is of use: nihil phluarein satius est, miles (perh. in reference to the preceding speech of the miles:

    mortuum me duco satius),

    Plaut. Truc. 5, 36: satius putare, with an object-clause, to believe it to be better, Nep. Paus. 5, 1.—
    * 2.
    Adverb., with a verb, rather (syn. potius):

    ego quod magis pertineat ad Fundanii valetudinem, satius dicam,

    Varr. R. R. 1, 2, 26.
    II.
    Particular phrases.
    A.
    Sat agito (also in one word, satagito), and sat agere suarum rerum, to have enough to do, have one ' s hands full; to be busy, be troubled (only in the foll. passages):

    nunc agitas sat tute tuarum rerum,

    Plaut. Bacch. 4, 3, 23:

    is quoque suarum rerum sat agitat, tamen, etc.,

    Ter. Heaut. 2, 1, 13 Bentl., followed by Umpfenb.; and so ap. Charis. p. 193 P. (Fleck. sat agit, tamen).—
    B.
    Satis ago or sat ago (also in one word, satago).
    1.
    T. t. in business lang., to satisfy, content, pay a creditor:

    nunc satagit,

    Plaut. As. 2, 4, 34.—
    2.
    To have enough to do, have one ' s hands full; to be in trouble (the predom. signif. of the word).
    (α).
    Form satis ago (class.): jam apud vallum nostri satis agebant, Cato ap. Charis. p. 193 P.:

    cum Pyrrhus rex in terrā Italiā esset satisque agerent Romani,

    Gell. 3, 8, 1:

    ego nocte hac proximā In somnis egi satis et fui homo exercitus,

    Plaut. Merc. 2, 1, 4:

    complorantibus omnibus nostris atque in sentinā satis agentibus,

    Gell. 19, 1, 3; 9, 11, 4:

    satis agentes rerum suarum,

    App. M. 8, p. 209, 6.— Impers. pass.:

    pugnatur acriter: agitur tamen satii,

    Cic. Att. 4, 15, 9.—
    (β).
    Form sat ago (satago) (very rare): Caesar alte-ram alam mittit, qui satagentibus celeriter occurrerent, Auct. B. Afr. 78, 7; cf. supra, II. A.—
    3.
    To bustle about, make a to-do, be full of business, polupragmoneuô (postAug. and very rare):

    (Domitius) Afer venuste Mallium Suram multum in agendo discursantem, salientem, manus jactantem, etc.... non agere dixit, sed satagere. Est enim dictum per se urbanum satagere, etc.,

    Quint. 6, 3, 54; cf. id. 11, 3, 126:

    curris, stupes, satagis tamquam mus in matellā,

    Petr. 58, 9.—Also act.: interea haec satagens, busily doing or performing, Petr. 137, 10.—
    C.
    Satis accipio, caveo, do, exigo, peto, offero, etc., t: t. of business lang., to take, give, ask, offer, etc., sufficient bail or security:

    satis accipio,

    Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Rosc. Com. 14, 40; id. Verr. 2, 1, 45, § 115; Plaut. Stich. 4, 1, 4; Dig. 36, 4, 5; 45, 1, 4; 46, 1, 33.— Pass., Cato, R. R. 2, 6:

    satis acceptum habere,

    to be fully assured, Plaut. Most. 1, 3, 90; 1, 3, 67:

    satis caveo,

    Dig. 7, 1, 60 (cf. caveo, II. 2.):

    satis do (also as one word, satisdo),

    Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Verr. 2, 1, 56, § 146; 2, 2, 24, § 60; id. Rosc. Com. 12, 35; id. Fam. 13, 28, a, 2; id. Att. 5, 1, 2; Dig. 1, 2, 8; 1, 2, 7 fin.; 36, 4, 1; 36, 4, 5; 46, 6, 1.—With gen.:

    judicatae pecuniae,

    Val. Max. 4, 1, 8:

    damni infecti,

    Plin. 36, 2, 2, § 6:

    fidei commissi,

    Dig. 36, 4, 5; 46, 4, 5: satisdato (caveo, promitto, debeo, etc.), by giving bail or security, ib. 5, 1, 2 fin.; 2, 11, 4 fin.; 40, 5, 4; Cic. Att. 16, 15, 2:

    satis exigo,

    Dig. 26, 7, 45 fin.; 36, 3, 18:

    satis offero,

    to tender security, ib. 26, 10, 5; 36, 4, 3; 48, 17, 1:

    satis peto,

    to demand security, ib. 35, 1, 70.—
    D.
    Sătis făcĭo, or, in one word, sătisfăcĭo ( pass. satisfacitur, Varr. ap. Prisc. p. 789 P.), to give satisfaction, to satisfy, content:

    satisfacere dicimur ei, cujus desiderium implemus,

    Dig. 2, 8, 1 (very freq. and class.).
    1.
    In gen.
    (α).
    With dat.:

    ut illis satis facerem ex disciplinā,

    Plaut. Ps. 5, 1, 28:

    Siculis,

    Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139:

    alicui petenti,

    id. Or. 41, 140:

    operam dabo ut tibi satisfaciam,

    id. Att. 2, 4, 3:

    deo pie et caste,

    id. Fam. 14, 7, 1:

    domino vel populo (gladiatores),

    id. Tusc. 2, 17, 41.—In mal. part., Petr. 75; 77.—Of things:

    cum aut morte aut victoriā se satisfacturum rei publicae spopondisset,

    Cic. Phil. 14, 9, 26:

    cui (vitae meae) satis feci vel aetate vel factis,

    id. Fam. 10, 1, 1:

    me omnibus satis esse facturum,

    id. Balb. 1, 2:

    causae atque officio satis facere,

    id. Div. in Caecil. 14, 47; cf.:

    satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 130:

    gravibus seriisque rebus,

    id. Off. 1, 29, 103:

    etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae,

    id. Phil. 2, 23, 57; cf.:

    qui et naturae et legibus satis fecit,

    id. Clu. 10, 29:

    amicitiae nostrae,

    id. Fam. 10, 1, 3:

    me plus satis nostrae conjunctioni amorique facturum,

    id. ib. 4, 8, 2:

    ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satis fiat,

    id. Rab. Post. 17, 45:

    mihi vero satis superque abs te videtur istorum studiis... esse factum,

    id. de Or. 1, 47, 204:

    se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse,

    id. Verr. 1, 14, 41:

    odio alicujus,

    Suet. Tib. 66 fin.:

    libidini alicujus,

    Lact. 6, 11, 23:

    voluntati voluntate satisfecimus,

    Sen. Ben. 2, 35, 1:

    condicioni,

    Dig. 36, 1, 77.—
    (β).
    With in aliquā re:

    qui (histriones) in dissimillimis personis satisfaciebant,

    Cic. Or. 31, 109; so,

    in historiā,

    id. Leg. 1, 2, 5:

    in jure civili,

    id. de Or. 1, 37, 170:

    in omni genere,

    id. Att. 16, 5, 2.—
    (γ).
    With dat. and obj.-clause (rare):

    quibus quoniam satisfeci me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est, ut, etc.,

    Nep. Att. 21, 5.—
    (δ).
    Absol.:

    quamobrem tandem non satisfacit?

    Cic. Fin. 1, 5, 15.—With de:

    nos plene et statim de eo satis esse facturos,

    Quint. 4, 5, 18.—
    2.
    In partic.
    a.
    T. t. of business lang., to satisfy, content (by payment or security), to pay or secure a creditor:

    pecunia petitur ab Hermippo: Hermippus ab Heraclide petit, ipse tamen Fufiis satisfacit absentibus et fidem suam liberat,

    Cic. Fl. 20, 47:

    cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis quibus debes,

    id. Q. Fr. 1, 3, 7: ut si mihi in pecuniā minus satisfecisset, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2; Caes. B. C. 3, 60 fin.; Dig. 40, 1, 4:

    omnis pecunia exsoluta esse debet aut eo nomine satisfactum esse: satisfactum autem accipimus, quemadmodum voluit creditor, licet non sit solutum, etc.,

    ib. 13, 7, 9; so (opp. solvere) ib. 18, 1, 19:

    Stichus servus meus heredi meo mille nummos si solverit, satisve fecerit, etc.,

    ib. 40, 4, 41; 40, 7, 39, § 1.—With gen. of the thing:

    cui ususfructus legatus esset, donec ei totius dotis (sc. nomine) satis fieret, etc.,

    Dig. 33, 2, 30.—
    b.
    To give satisfaction (by word or deed); to make amends or reparation; to make excuse; to ask pardon, apologize to a person offended, injured, etc.
    (α).
    With dat.:

    aut satisfaciat mihi ille, etc.,

    Plaut. Am. 3, 2, 8:

    si Aeduis de injuriis... item si Allobrogibus satisfaciant,

    Caes. B. G. 1, 14:

    deinde reliquae legiones per tribunos militum egerunt, ut Caesari satisfacerent, etc.,

    id. ib. 1, 41:

    acceperam jam ante Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te,

    Cic. Phil. 2, 20, 49.—
    (β).
    With de and abl.:

    omnibus rationibus de injuriis,

    Caes. B. G. 5, 1, 7.—
    (γ).
    With gen.:

    injuriarum satisfecisti L. Labieno,

    Auct. Her. 4, 27, 37.—
    (δ).
    Absol.:

    missis ad Caesarem satisfaciundi causā legatis,

    Caes. B. G. 5, 54:

    in quā civitate legatus populi Romani aliquā ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, el civitati bellum indici atque inferri solere,

    Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:

    satisfacientes aut supplicantes summittimus (manus),

    Quint. 11, 3, 115 et saep.—
    c.
    To give satisfaction by suffering a penalty: saepe satisfecit praedae venator, Mart. 12, 14, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > satis

  • 13 verto

    verto (archaist. vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere (altind. vártatē, er dreht sich, got. waírÞan, ahd. werdan, werden), nach einer anderen, bes. nach der entgegengesetzten Richtung kehren, wenden, drehen, umkehren, umwenden, umdrehen, refl. vertere se u. bl. vertere, u. Passiv verti medial, sich kehren, sich wenden, sich drehen, I) im allg.: A) eig.: 1) übh.: a) m. Angabe wohin? α) durch Praepp.: ora in alqm, Ov.: omnium ora in se, Tac.: raptum vexillum ad ripam, Tac.: currum in fugam, Curt.: aquam v. in subiecta, ableiten in die Niederungen, Tac.: equos ad moenia, Verg.: armentum ad litora, nach dem U. zutreiben, Ov.: mucronem in se, Liv. epit.: v. harpen in alqm, Ov.: morsus exiguam in Cererem (Brot), Verg. – refl., verti me a Minturnis Arpinum versus, Cic.: u. ohne se, ad Orientem vertit, kehrte um, Treb. Poll.: ut (sol) vortat metas ad solstitiales, Lucr.: alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg.: o utinam vocula mea vertat in auriculas dominae, gelange, Prop.: Char. quo vortisti (wohin hast du dich gedreht = wohin siehst du)? Dem. ad illum qui emit, Plaut. merc. 434: u. passiv medial, velatum vortier ad lapidem, sich (anbetend) hinzuwenden zu einem (heiligen) Stein, Lucr.: homines, quorum oculi perversā semper acie vertantur, sich drehen, Firm. – β) durch Advv.: sidera retro, Verg.: quo vertere cursus (iubeat), Verg.: quo vocat, vertamus iter, Verg.: v. ora huc et huc, Hor.: nunc huc nunc illuc verso mari, Liv. – refl., vorte hāc te, puere, wende dich hierher = komm hierher, Plaut. – b) m. bl. Acc.: flumina et lacus, ableiten, Tac.: fores cardine tacito, leise aufmachen, Tibull.; vgl. verso cardine strepitum fecit, Ov.: clavem vertere (umdrehen), Iulian. bei Augustin.: simulat gradu discedere verso, Ov.; vgl. verso pede premere arenam, Ov.: u. ille tuus tam cito vertit pennas amor? hat seine Fittige gewendet (= hat sich von mir entfernt, mich aufgegeben)? Prop. – refl., cum haesisset descendenti (virgini Vestali) stola, vertit se et recollegit, Plin. ep. 4, 11, 9. – 2) als milit. t.t.: alqm (hostes, equites u. dgl.) in fugam, in die Fl. treiben, -schlagen, Auct. b. Afr., Liv. u.a.: u. so bl. agmina, Verg.: u. Philippis versa acies retro, die zu Ph. verlorene Schlacht, Hor. – iter retro, eine rückgängige Bewegung machen, Liv.; vgl. ni Vitellium retro Fortuna vertisset, zur Umkehr genötigt hätte, Tac. – terga v., kehrtmachen = fliehen, Caes. u.a.: u. so refl., se, Caes. u.a.: u. ohne se, versuros omnes in fugam extemplo ratus, überzeugt, daß alle sofort kehrtmachen würden, Liv. – in circumsedentes Capuam se vertit, wendete sich gegen usw., Liv. 26, 5, 4. – 3) von der örtl. Lage, bes. als geogr. t.t., refl. Scytharum gens, haud procul Thraciā sita, ab oriente ad septentrionem se vertit, wohnt in der Richtung von O.n.N. (= nordöstlich), Curt. 7, 7 (29), 3. – u. medial, versus in od. ad m. Akk., gewendet, gerichtet, hin- od. hinausgehend, hin- od. hinausliegend u. dgl., squamarum series a cauda ad caput versa, hinlaufend, Plin.: v. Örtlichkeiten, fenestrae in viam versae, Liv.: Epirus in septentrionem versa, Liv.: mare ad occidentem versum, Liv.: (Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus, hinlaufend, Ov.: u. so (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, Tac.: versa est Pachynos ad austros, liegt nach Süden, Ov.

    B) bildl.: 1) im allg.: a) übh.: α) mit Angabe wohin? αα) durch Praepp.: usum olei ad luxuriam, den Gebr. des Öles zur Verschwendung wenden, d.i. bis zur Verschwendung treiben, Plin.: in se studia civium, Tac.: v. bonas aures ad pacem, dem Fr. gütiges Gehör zu schenken geneigt sein, Prop.: indomitum animum in bonum, Tac.: animum alias ad curas, Tac.: consilia curasque in oppugnationem Placentiae, Tac.: venena et artes in alium, Tac.: in nos vertite iras, Liv.: patrem ab alienis in suos vertisse superbiam, Liv. – Passiv, versa Romam res, wurde die Sache (Untersuchung) nach Rom gespielt, Liv.: summa curae in Bostarem versa erat, die Hauptsorge war dem B. zugewälzt, lag auf B., Liv. – in admirationem versus (rex), zur B. hingerissen, Liv. – verti certamine irarum ad caedem, hingetrieben werden, Liv.: u. so solitae cupidine caedis in pecudes, Ov. – medial, in quem (Scipionem) tum omnis civitas versa erat, die Augen der ganzen St. (voll Erwartung) gerichtet waren, Liv.: pater totus in Persea versus, dem P. ganz zugewandt, sich ganz hingebend, Liv. – refl. ohne se, zB. periculum in creditores a debitoribus verterat, Liv.: omnis ira belli ad populationem vertit, ging am Ende hinaus auf B., Liv. – verterat periculum in Romanos, Liv., pernicies ad accusatorem, Tac. – Caesar vertit in Sabinum, lenkte (in dem Schreiben) auf den S. ein, Tac. ann. 4, 70. – ββ) durch Advv.: quo me vortam, wohin soll ich mich (in meiner Not, Verlegenheit) wenden? Ter.: redigam ut, quo se vortat, nesciat, daß er sich nicht zu raten u. zu helfen weiß, Ter.: quo se verteret, nesciebat, Cic.: quoquo verteris, wie man es auch drehen u. wenden mag, Cic. – depulsi aemulatione alio vertunt, davon abgebracht durch Eifersucht, nehmen sie eine andere Wendung, schlagen sie einen anderen Weg ein, Tac. ann. 1, 18: u. so bl. ut verteret, Tac. ann. 4. 10. – β) mit bl. Acc.: versa amicitiae terga dedere meae, kehrten meiner Fr. den Rücken, Ov.: v. sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio, (von sich) abwenden, Tac. – b) Gelder, Einkünfte wohin wenden, d.i. α) zuwenden, ex illa pecunia magnam partem ad se, sich aneignen, Cic.: in se Cotyi data, Tac.: litem in suam rem, das Streitobjekt sich zusprechen, Liv.: Lugdunensium reditus in fi scum, zum F. schlagen, Tac. – u. so wohl verte aliquid, wende dir etwas zu = mache eine Prellerei, ein betrügerisches Geschäft, Pers. 5, 137. – β) wie unser »wohin wenden« = verwenden, benutzen, pecuniam in suos usus, ICt.: pecuniam mutuam in rem alcis, ICt. – captos in praedam, Tac.: seditiosa in praedam, Tac.: occasionem ad bonum publicum, Tac. – c) etwas so u. so (auf die üble od. gute Seite) wenden, m. in u. Akk. od. m. bl. Dat. zur Ang. wozu? α) in der Beurteilung, machen, gereichen lassen zu usw., ansehen als usw., comitia biennio habita in religionem, zu einem Gegenstande frommen Bedenkens machen, Liv.: ne ea, quae rei publicae causā egerit, in suam contumeliam vertat, zu einer Beleidigung gegen sich, Caes.: Romanos obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis, Liv.: ne sibi vitio verterent, quod etc., Cic. – in prodigium versa ea tempestas, Liv. – β) in der Ausführung, so u. so wenden = die u. die Wendung geben, so u. so ausschlagen, -ablaufen lassen, u. refl. (ohne se) u. Pass. medial, sich wenden, die u. die Wendung nehmen, so u. so ausschlagen, ablaufen, somnia in melius, Tibull.: cognomen in risum, ins Lächerliche ziehen, Hor.: di bene vortant quod agas, Ter. – refl., haec... extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem Demetrio verterunt, Liv.: detrimentum in bonum verteret, Caes.: auspicia in bonum verterunt, Liv.: ne memoria Augusti, ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent, Tac.: magnitudo pecuniae malo vertit (sc. ei), wurde sein Unglück, Tac.: quae res bene vortat mihi, Plaut.: quae res tibi vertat male, Ter.: quod bene, nec bene vertat, Liv. u. Verg.: u. medial, factum est versum in laudem, Liv. – d) in der Beurteilung auf jmd. od. etw. (als Urheber, Ursache) etw. wenden = jmdm. od. einem Umstande usw. etwas zuschreiben, beimessen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv.: v. omnium secundorum adversorumque causas in deos, Liv.: quaeque alia in deûm iras vertunt (sc. homines), Liv.: quam rem alii in superbiam vertebant, Sall.

    2) insbes.: a) etw. wenden, d.i. etw. ändern, verändern, wechseln, α) Körperliches: comas (durch Färben) v., Prop.: u. so capillum, Tertull.: furentium certa indicia sunt audax et minax vultus... color versus, veränderte, wechselnde Gesichtfsarbe (= Sich-Verfärben), Sen. – auster in Africum se vertit, schlug zum Südwestwind um, Caes. – β) Zustände usw.: iussa, Verg.: quae mea culpa tuam mentem vertit? Ov.: u. so quae sententia te (dich = deine Gesinnung) vertit? Verg.: statum, Tertull. – refl., vorterunt se memoriae (Zeiten), Plaut.: fortuna iam verterat, hatte sich gewendet (geändert), Liv. – medial, omnia vertuntur, certe vertuntur amores, Prop.: videte, quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.: verso civitatis statu, Tac.: verso Marte, Liv.: versis ad prospera fatis, Ov.: versā vice, umgekehrt, Sen. poët., Iustin. u.a.: versa facundia, Poesie, Apul. – b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach in etw. übergehen lassen, verwandeln, pectora in silicem, Ov.: alqd in lapidem, Ov.: in cinerem, s. cinis: Niobe, quae nimio fletu in lapidem versa est, Hyg. – refl. u. medial = in etw. übergehen, sich verwandeln, zu etw. werden, se in imaginem Amphitruonis (v. Jupiter), Plaut.: terra in aquam se vertit, Cic.: se in omnes facies, Verg.: vidit fusa in obscenum se vertere vina cruorem, Verg. – medial, in pus verti, Cels.: verti in parva animalia, Ov.: m. Acc. resp., formam vertitur oris antiquum in Buten, verwandelt sich an Gestalt in den alten B., Verg. – c) Schriftwerke usw. übertragen, übersetzen, Philemo scripsit (fabulam), Plautus barbare (lateinisch) vertit, Plaut.: si sic verterem Platonem, ut verterunt nostri poëtae fabulas, Cic.: verti etiam multa de Graecis, Cic.: v. Graeca in Latinum, Quint.: annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.: ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in Graecum, Plin. ep. – d) als publiz. t.t., v. solum, sich außer Landes begeben, auswandern, bes. v. Verbannten, dah. oft mit dem Zusatz exsilii causā, Cic. u.a.: vertere solum exsilio, Amm. 15, 3, 12.

    II) prägn.: A) = versare, wie drehen prägn. = wieder und wieder drehen, hin und her drehen, -wen den, fort und fort herumdrehen, -wenden, refl. vertere se u. Pass. vertī medial, sich (hin und her-, sich herum-) drehen, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: lumina, rollen (v. der Gorgo), Verg.: caput, herumrollen, -wälzen (v. Meere), Prop. – medial, vertitur interea caelum (dreht sich [um die Erde]) cum ingentibus signis, Enn.: u. so vertitur interea caelum et ruit (bricht herauf) Oceano Nox, Verg.: si oculi cum dolore vertuntur, wenn sich die Augen unter Schmerz bewegen (bei der Bewegung die Augen schmerzen), Cels.; aber im üblen Sinne, oculi vertuntur, die Augen verdrehen sich, Cels.: u. intestinum verti videtur, der Darm scheint sich krampfhaft zu krümmen, Cels.

    2) übtr., u. zwar refl. vertere se u. medial vertī, a) v. Pers., irgendwo sich umherbewegen, sich umhertreiben, sich umhertummeln, v. se ante postes, Prop.: u. oft medial, verti in mediis catervis, Verg.: inter primos, Verg.: sub pedibus omnia verti regique videbunt, sich unter ihren Füßen zu winden (von den Untertanen), Verg. – b) v. der Zeit = umrollen, umlaufen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg.: decima haec iam vertitur aestas, Sil. – bes. im Partic., hunc mensem vertentem servibit, diesen vollen Monat, Plaut.: mense vertente, innerhalb eines M., Vitr.: intra finem anni vertentis, innerhalb des laufenden Jahres, Cic.: u. bes. anno vertente, im Verlauf-, innerhalb des Jahres od. eines Jahres, Cic. u. Nep.: u. so tum ille vere vertens annus appellari potest, ein völliges Jahr (vom großen Weltjahre, das aber selbst annus magnus heißt), Cic. de rep. 6, 24. Vgl. über annus vertens überhaupt Censor. 19 in.

    BB) bildl.: 1) im allg.: stimulos sub pectore, unter dem H. die St. drehen = das Herz zur Begeisterung anstacheln, Verg. Aen. 6, 101.

    2) insbes., u. zwar medial vertī, sich in irgend einem Gebiete, einem Fache, einem Elemente bewegen, a) v. Pers.: iam homo in mercatura vortitur, gibt sich schon mit dem Handel ab, Plaut. most. 639. – b) v. Lebl.: ubi ego video rem verti in meo foro, sich auf m.F. bewegt, vor mein F. gehört, von mir abhängt, Plaut.: in iure, in quo causa illa vertebatur (zu dessen Gebiete jener Prozeß gehörte), paratissimus, Cic.: in eo verti (drehe sich) spes civitatis, Liv. – quam maxime resisto, tam res in periculo vortitur, desto größer wird die G., Plaut.: in maiore discrimine domi res vertebatur, weit mißlicher stand es um usw., Liv. – omnia in unius potestate ac moderatione vertentur, die G.u.L. des Ganzen wird in der Hand eines einzigen liegen, Cic.: totum id vertitur in voluntate Philippi, hängt von der Gesinnung des Ph. ab, Liv.: in eo victoriam verti, darauf beruhe der S., das sei für den S. entscheidend, Liv.: in eo verti ceterorum animos, si etc., es sei für die Stimmung der übrigen entscheidend, Liv. – so auch mit circa u. Akk., cum circa hanc fere consultationem disceptatio omnis verteretur (sich drehte), Liv. 36, 7, 1. – u.m. Advv., ibi summam rerum bellique verti, daß dort das ganze Schicksal des Staates u. Kr. entschieden werde, Liv.: ibi maiestatem regiam verti, unde soror Alexandri staret, auf deren Seite sei die k.M., zu denen sich die Schw. des Al. halte, Iustin. – u. impers., vertebatur (= vertebatur disceptatio in eo), utrum... an etc., darum drehte sich die Frage, ob... oder usw., Liv. 39, 48, 3.

    B) = invertere, convertere, umkehren, umwenden, AA) eig.: 1) im allg.: a) übh.: hominem in id latus, cuius auris eo modo laborat, auf die S. legen, Cels.: saepe stilum, Hor.: palpebram cotidie, Cels.: arma (bei einem Trauerzuge), Verg.: manum non vertere, s. 1. manus.(S. 807). – b) als t.t. des Landbaues, mit dem Pfluge od. mit der Hacke umwenden, wenden, bidentibus solum vertere utilius est, quam aratro, Colum.: u. so terram aratro, Verg. u. Hor., u. (poet.) ferro, Verg.: Massica rastris, Verg.: agros bove patrio, Prop.: lupinum in flore, Colum.: collem in quattuor pedes (vier F. tief), Colum. – poet. übtr., v. Rudernden, umwühlen, freta versa lacertis, Verg.: spumant vada marmore verso, Verg. – c) als t.t. der Weberkunst, die Spindel drehen, ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, Hieron. epist. 130, 15. – d) ein Gefäß umkippen, umlegen u. so abzapfen, ausleeren, cadum, Plaut.; u. cadus non ante versus = ein noch nicht angezapfter, Hor.: crateras, ausleeren, Verg.

    2) insbes., gewaltsam umkehren, umstürzen, über den Haufen werfen, Cycnum vi, Ov.: fraxinos, Hor.: arces, Verg.: moenia ab imo, Verg.: summa in imum, Auson.: versa puppis, Lucan.: versi Penates, Verg.

    BB) bildl.: 1) im allg.: Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, warf alles um = verdarb alles, Cic. de off. 1, 84.

    2) insbes.: a) gewaltsam umkehren, fortuna summa in imum vertit et versa erigit, kehrt das Oberste zu unterst, Auson. epigr. 143, 3. – b) politisch umstürzen, über den Haufen werfen, umstoßen, stürzen, zerrütten, zugrunde richten, verderben (vgl. Heräus Tac. hist. 1, 2 extr.), res Phrygias fundo, Verg.: regna ab imo, Sen. poët.: leges funditus (gänzlich), Tac.: cuncta secum, Verg.: ne socius rex, ne Armenia scelere et pecuniā verteretur, Tac.: versā Caesarum subole, Tac. – / Parag. Infin., vertier (vortier), Plaut. rud. 886. Lucr. 1, 710 u.a.

    lateinisch-deutsches > verto

  • 14 klein

    klein, parvus. parvulus (nicht groß u. nicht erwachsen; bildl. = spärlich, gering, unbeträchtlich, Ggstz. magnus: kleiner, minor: der kleinste, ganz klein, minimus, die beide dann für »klein« stehen müssen, wenn von zweien der kleinere od. von mehreren der kleinste genannt wird, z.B. Kleinasien, Asia minor: der k. Finger, digitus minimus). – paulus. paululus (verwandt mit parvus, sowohl klein der Ausdehnung in Raum u. Zeit als der Zahl, dem Werte nach [Ggstz. magnus od. multus]. Häufig paulum und paululum subst. mit Genet., wo wir das Adjektiv »klein« setzen, z.B. ein k. Gewinn, paulum lucri: ein k. Dienst, paululum operae: ein k. Verzug, paululum morae). – pusillus (klein, sehr klein, bes. im Sinne des im Wachstum Zurückgebliebenen; bildl. = kleinlich, z.B. animus). – minutus (klein gemacht, winzig, von der kleinsten od. einer kaum bemerkbaren Größe, bildl. = kleinlich, z.B. animus: u. interrogatiunculae: dazu Adv.minute, minutim, minutatim = in kleinen Teilen oder Stücken). – brevis (kurz, von geringer Ausdehnung, sowohl der Zeit als dem Raume nach, Ggstz. longus). – exiguus (was leicht zu übersehen, auszumessen ist, unbeträchtlich, unansehnlich, klein, wenig, winzig, der Menge, Zahl u. Zeit nach). – humilis,Adv.humiliter (niedrig, nicht hoch, klein der Ausdehnung in die Höhe nach, von der Statur des Menschen, von Tieren u. Gewächsen; bildl. = niedrig, kleinlich denkend, z.B. animus). – humilis staturae. humili staturā (klein von Statur, von Menschen u. Tieren). – angustus (nicht breit, schmal, Ggstz. latus, z.B. Öffnung einer Flasche etc.; dann bildl. = engherzig. kleinherzig, z.B. animus). – parvulus. infans (unerwachsen, s. jung). – Ost durch ein Diminutiv, z.B. k. Geld, nummuli (od. auch nummi minoris notae): ein k. Buch, eine k. Schrift, libellus: ein k. Geschenk, munusculum: ein k. Gewinn, lucellum: ein k. Kind, infantulus usw., s. die verschiedenen Artikel, bei denen »klein« steht. – Zuw. auch durch aliquid mit Genet., z.B. ein k. Stolz, aliquid superbiae.

    [1449] zu klein, parum magnus; iusto minor (Ggstz. iusto maior); iusto brevior (kürzer, als recht ist, Ggstz. iusto longior); nimium angustus (allzu eng, z.B. alcis cupiditati nimium angustus orbis terrarum): nicht zu k., non parum magnus. – sehr klein, ganz klein, minimus; perparvus; perparvulus; valde pusillus, perpusillus; minutulus; perexiguus. – wie klein, quantus. quantillus (der Beschaffenheit u. Größe nach); quotus (der Zeit nach): so klein, tantus od. (Diminut.) – so gar klein, tantulus (z.B. homines tantulaestaturae): ein klein wenig, paulo, paululum. – ein k. Mensch, homo parvae od. exiguae staturae. homo brevis staturā. homo brevi staturā (klein von Statur); homo corpore parvo (klein von Körper); homo taturā humili et corpore exiguo (k. u. unansehnlich von Statur und Körper); homo pusillus (ein zwerghafter, im Wachstum zurückgebliebener): k. von Statur sein, brevemhabere staturam: brevi esse staturā; staturae parvae od. exiguae esse: kleine Leute, homines staturā breves; homines pusilli: so kleine Leute, Leute von so kleiner Statur, homines tantulae staturae. – ein kleines Kind, s. Kindlein. – ein k. Knabe, s. Knäbchen: der k. Romulus, infans, puer Romulus (s. »Kind« über inf. u. puer), – die Auerochsen sind etwas kleiner als die Elefanten, uri suntmagnitudine paulo infra elephantos: ein k. Brief, epistula minuscula, pusilla: kleine Buchstaben, kleine Schrift, litterae minutae od. minutiores od. (ganz kleine) minutulae: eine k. Sache, ein k. Prozeß, s. Kleinigkeit, Bagatelle. – in k. Stücke zerschlagen, zerbrechen, comminuere, frangere et comminuere (z.B. anulum); resolvere (auflösen in kleine Stückchen, z.B. glebas sarculis): in k. Stücke zerschneiden, hacken, zerhacken, in k. Stücke stoßen, s. unten »klein machen«. – eine k. Zeit, tempus parvum od. breve od. exiguum: eine k. Zeit (lang), eine k. Weile, paulisper (ein klein wenig, eine kleine Weile lang, im Sinne des Aushaltens, Ggstz. in perpetuum; z.B. mane paulisper); parumper (nur ein klein wenig, nur eine kleine Weile, nur vor der Hand, im Sinne des Abkürzens, z.B. mane parumper): ein k. Schmerz, dolor brevis. – eine k. Anzahl, parvus (od. exiguus) numerus, von etwas, alcis rei: die k. Anzahl (die jmd. bei sich hat etc.), paucitas (z.B. militum): k. Summe Geld, parva pecunia; paulula pecunia; paululum pecuniae: k. Teil, pars exigua. – warum sollen wir diesen Gewinn, so klein er ist, verschmähen? cur hoc quantulumcumque est lucrum fastidimus? – ich habe noch eine k. Frage zu tun, habeo paulum, quod requiram.

    Rom im kleinen, Roma pusilla; Roma minor: das Haus ist ein Staat im kleinen, domus res publica pusilla est. – vom kleinen (klein) anfangen, a parvulo incipere: ang fangen haben, ex tenui principio se promovisse: das ist etwas Kleines u. dgl., s. Kleinigkeit (das ist eine K. u. dgl.): alles, das Kleinste wie das Größte, wird an Cäsar berichtet, omnia minima maxima ad Caesarem mittuntur: sich mit jmd. über das Kleinste u. Größte [1450] beraten, cum alqo de minimis maximisque rebus deliberare: bis ins kleinste eingehend (bis ins kleinste Detail) fragen, minutatim interrogare. – die Kleinen (die Kinder), parvi oder parvuli; liberi parvi (im Ggstz. zu parentes): unsere Kleinen, parvuli nostri: die ganz Kleinen, pueri infantes u. pueri infantes minutuli. – die Großen u. die Kleinen, s. »Hohe u. Niedere« unter »hoch«. – von klein auf, s. »von Kindheit an« unter »Kindheit«. – über od. um ein kleines, brevi; paulo post. k. schreiben, minute scribere: k. machen, minute od. minutim od. minutatim concīdere. minutim caedere (in kleine Stücke hacken, zerhacken, klein hacken); minutatim consecare (in kleine Stücke schneiden); minute od. minutim contundere (klein stoßen); minutim terere (klein reiben); minutim commolere (klein mahlen); minutim frangere (klein brechen); conficere (k. kauen, v. den Zähnen): sich k. machen (bildl.), se abicere. – kleiner werden, minui (s. »abnehmen no. II« die Synon.): ganz klein werden, ad minimum deduci (z.B. von einem Flusse). – k. denken, humiliter sentire: von jmd. k. denken, alqm contemnere: k. von jmd. reden, contemptim de alqo loqui.

    deutsch-lateinisches > klein

  • 15 verto

    verto (archaist. vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere (altind. vártatē, er dreht sich, got. waнrЮan, ahd. werdan, werden), nach einer anderen, bes. nach der entgegengesetzten Richtung kehren, wenden, drehen, umkehren, umwenden, umdrehen, refl. vertere se u. bl. vertere, u. Passiv verti medial, sich kehren, sich wenden, sich drehen, I) im allg.: A) eig.: 1) übh.: a) m. Angabe wohin? α) durch Praepp.: ora in alqm, Ov.: omnium ora in se, Tac.: raptum vexillum ad ripam, Tac.: currum in fugam, Curt.: aquam v. in subiecta, ableiten in die Niederungen, Tac.: equos ad moenia, Verg.: armentum ad litora, nach dem U. zutreiben, Ov.: mucronem in se, Liv. epit.: v. harpen in alqm, Ov.: morsus exiguam in Cererem (Brot), Verg. – refl., verti me a Minturnis Arpinum versus, Cic.: u. ohne se, ad Orientem vertit, kehrte um, Treb. Poll.: ut (sol) vortat metas ad solstitiales, Lucr.: alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg.: o utinam vocula mea vertat in auriculas dominae, gelange, Prop.: Char. quo vortisti (wohin hast du dich gedreht = wohin siehst du)? Dem. ad illum qui emit, Plaut. merc. 434: u. passiv medial, velatum vortier ad lapidem, sich (anbetend) hinzuwenden zu einem (heiligen) Stein, Lucr.: homines, quorum oculi perversā semper acie vertantur, sich drehen, Firm. – β) durch Advv.: sidera retro, Verg.:
    ————
    quo vertere cursus (iubeat), Verg.: quo vocat, vertamus iter, Verg.: v. ora huc et huc, Hor.: nunc huc nunc illuc verso mari, Liv. – refl., vorte hāc te, puere, wende dich hierher = komm hierher, Plaut. – b) m. bl. Acc.: flumina et lacus, ableiten, Tac.: fores cardine tacito, leise aufmachen, Tibull.; vgl. verso cardine strepitum fecit, Ov.: clavem vertere (umdrehen), Iulian. bei Augustin.: simulat gradu discedere verso, Ov.; vgl. verso pede premere arenam, Ov.: u. ille tuus tam cito vertit pennas amor? hat seine Fittige gewendet (= hat sich von mir entfernt, mich aufgegeben)? Prop. – refl., cum haesisset descendenti (virgini Vestali) stola, vertit se et recollegit, Plin. ep. 4, 11, 9. – 2) als milit. t.t.: alqm (hostes, equites u. dgl.) in fugam, in die Fl. treiben, -schlagen, Auct. b. Afr., Liv. u.a.: u. so bl. agmina, Verg.: u. Philippis versa acies retro, die zu Ph. verlorene Schlacht, Hor. – iter retro, eine rückgängige Bewegung machen, Liv.; vgl. ni Vitellium retro Fortuna vertisset, zur Umkehr genötigt hätte, Tac. – terga v., kehrtmachen = fliehen, Caes. u.a.: u. so refl., se, Caes. u.a.: u. ohne se, versuros omnes in fugam extemplo ratus, überzeugt, daß alle sofort kehrtmachen würden, Liv. – in circumsedentes Capuam se vertit, wendete sich gegen usw., Liv. 26, 5, 4. – 3) von der örtl. Lage, bes. als geogr. t.t., refl. Scytharum gens, haud procul Thraciā sita, ab oriente ad septentrionem se vertit, wohnt in der Rich-
    ————
    tung von O.n.N. (= nordöstlich), Curt. 7, 7 (29), 3. – u. medial, versus in od. ad m. Akk., gewendet, gerichtet, hin- od. hinausgehend, hin- od. hinausliegend u. dgl., squamarum series a cauda ad caput versa, hinlaufend, Plin.: v. Örtlichkeiten, fenestrae in viam versae, Liv.: Epirus in septentrionem versa, Liv.: mare ad occidentem versum, Liv.: (Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus, hinlaufend, Ov.: u. so (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, Tac.: versa est Pachynos ad austros, liegt nach Süden, Ov.
    B) bildl.: 1) im allg.: a) übh.: α) mit Angabe wohin? αα) durch Praepp.: usum olei ad luxuriam, den Gebr. des Öles zur Verschwendung wenden, d.i. bis zur Verschwendung treiben, Plin.: in se studia civium, Tac.: v. bonas aures ad pacem, dem Fr. gütiges Gehör zu schenken geneigt sein, Prop.: indomitum animum in bonum, Tac.: animum alias ad curas, Tac.: consilia curasque in oppugnationem Placentiae, Tac.: venena et artes in alium, Tac.: in nos vertite iras, Liv.: patrem ab alienis in suos vertisse superbiam, Liv. – Passiv, versa Romam res, wurde die Sache (Untersuchung) nach Rom gespielt, Liv.: summa curae in Bostarem versa erat, die Hauptsorge war dem B. zugewälzt, lag auf B., Liv. – in admirationem versus (rex), zur B. hingerissen, Liv. – verti certamine irarum ad caedem, hingetrieben werden, Liv.: u. so solitae cu-
    ————
    pidine caedis in pecudes, Ov. – medial, in quem (Scipionem) tum omnis civitas versa erat, die Augen der ganzen St. (voll Erwartung) gerichtet waren, Liv.: pater totus in Persea versus, dem P. ganz zugewandt, sich ganz hingebend, Liv. – refl. ohne se, zB. periculum in creditores a debitoribus verterat, Liv.: omnis ira belli ad populationem vertit, ging am Ende hinaus auf B., Liv. – verterat periculum in Romanos, Liv., pernicies ad accusatorem, Tac. – Caesar vertit in Sabinum, lenkte (in dem Schreiben) auf den S. ein, Tac. ann. 4, 70. – ββ) durch Advv.: quo me vortam, wohin soll ich mich (in meiner Not, Verlegenheit) wenden? Ter.: redigam ut, quo se vortat, nesciat, daß er sich nicht zu raten u. zu helfen weiß, Ter.: quo se verteret, nesciebat, Cic.: quoquo verteris, wie man es auch drehen u. wenden mag, Cic. – depulsi aemulatione alio vertunt, davon abgebracht durch Eifersucht, nehmen sie eine andere Wendung, schlagen sie einen anderen Weg ein, Tac. ann. 1, 18: u. so bl. ut verteret, Tac. ann. 4. 10. – β) mit bl. Acc.: versa amicitiae terga dedere meae, kehrten meiner Fr. den Rücken, Ov.: v. sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio, (von sich) abwenden, Tac. – b) Gelder, Einkünfte wohin wenden, d.i. α) zuwenden, ex illa pecunia magnam partem ad se, sich aneignen, Cic.: in se Cotyi data, Tac.: litem in suam rem, das Streitobjekt sich zusprechen, Liv.: Lugdunensium reditus in fi-
    ————
    scum, zum F. schlagen, Tac. – u. so wohl verte aliquid, wende dir etwas zu = mache eine Prellerei, ein betrügerisches Geschäft, Pers. 5, 137. – β) wie unser » wohin wenden« = verwenden, benutzen, pecuniam in suos usus, ICt.: pecuniam mutuam in rem alcis, ICt. – captos in praedam, Tac.: seditiosa in praedam, Tac.: occasionem ad bonum publicum, Tac. – c) etwas so u. so (auf die üble od. gute Seite) wenden, m. in u. Akk. od. m. bl. Dat. zur Ang. wozu? α) in der Beurteilung, machen, gereichen lassen zu usw., ansehen als usw., comitia biennio habita in religionem, zu einem Gegenstande frommen Bedenkens machen, Liv.: ne ea, quae rei publicae causā egerit, in suam contumeliam vertat, zu einer Beleidigung gegen sich, Caes.: Romanos obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis, Liv.: ne sibi vitio verterent, quod etc., Cic. – in prodigium versa ea tempestas, Liv. – β) in der Ausführung, so u. so wenden = die u. die Wendung geben, so u. so ausschlagen, -ablaufen lassen, u. refl. (ohne se) u. Pass. medial, sich wenden, die u. die Wendung nehmen, so u. so ausschlagen, ablaufen, somnia in melius, Tibull.: cognomen in risum, ins Lächerliche ziehen, Hor.: di bene vortant quod agas, Ter. – refl., haec... extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem Demetrio verterunt, Liv.: detrimentum in bonum verteret, Caes.: auspicia in bonum verterunt, Liv.: ne memoria Augusti,
    ————
    ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent, Tac.: magnitudo pecuniae malo vertit (sc. ei), wurde sein Unglück, Tac.: quae res bene vortat mihi, Plaut.: quae res tibi vertat male, Ter.: quod bene, nec bene vertat, Liv. u. Verg.: u. medial, factum est versum in laudem, Liv. – d) in der Beurteilung auf jmd. od. etw. (als Urheber, Ursache) etw. wenden = jmdm. od. einem Umstande usw. etwas zuschreiben, beimessen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv.: v. omnium secundorum adversorumque causas in deos, Liv.: quaeque alia in deûm iras vertunt (sc. homines), Liv.: quam rem alii in superbiam vertebant, Sall.
    2) insbes.: a) etw. wenden, d.i. etw. ändern, verändern, wechseln, α) Körperliches: comas (durch Färben) v., Prop.: u. so capillum, Tertull.: furentium certa indicia sunt audax et minax vultus... color versus, veränderte, wechselnde Gesichtfsarbe (= Sich- Verfärben), Sen. – auster in Africum se vertit, schlug zum Südwestwind um, Caes. – β) Zustände usw.: iussa, Verg.: quae mea culpa tuam mentem vertit? Ov.: u. so quae sententia te (dich = deine Gesinnung) vertit? Verg.: statum, Tertull. – refl., vorterunt se memoriae (Zeiten), Plaut.: fortuna iam verterat, hatte sich gewendet (geändert), Liv. – medial, omnia vertuntur, certe vertuntur amores, Prop.: videte, quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.:
    ————
    verso civitatis statu, Tac.: verso Marte, Liv.: versis ad prospera fatis, Ov.: versā vice, umgekehrt, Sen. poët., Iustin. u.a.: versa facundia, Poesie, Apul. – b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach in etw. übergehen lassen, verwandeln, pectora in silicem, Ov.: alqd in lapidem, Ov.: in cinerem, s. cinis: Niobe, quae nimio fletu in lapidem versa est, Hyg. – refl. u. medial = in etw. übergehen, sich verwandeln, zu etw. werden, se in imaginem Amphitruonis (v. Jupiter), Plaut.: terra in aquam se vertit, Cic.: se in omnes facies, Verg.: vidit fusa in obscenum se vertere vina cruorem, Verg. – medial, in pus verti, Cels.: verti in parva animalia, Ov.: m. Acc. resp., formam vertitur oris antiquum in Buten, verwandelt sich an Gestalt in den alten B., Verg. – c) Schriftwerke usw. übertragen, übersetzen, Philemo scripsit (fabulam), Plautus barbare (lateinisch) vertit, Plaut.: si sic verterem Platonem, ut verterunt nostri poëtae fabulas, Cic.: verti etiam multa de Graecis, Cic.: v. Graeca in Latinum, Quint.: annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.: ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in Graecum, Plin. ep. – d) als publiz. t.t., v. solum, sich außer Landes begeben, auswandern, bes. v. Verbannten, dah. oft mit dem Zusatz exsilii causā, Cic. u.a.: vertere solum exsilio, Amm. 15, 3, 12.
    II) prägn.: A) = versare, wie drehen prägn. = wieder und wieder drehen, hin und her drehen, -wen-
    ————
    den, fort und fort herumdrehen, -wenden, refl. vertere se u. Pass. vertī medial, sich (hin und her-, sich herum-) drehen, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: lumina, rollen (v. der Gorgo), Verg.: caput, herumrollen, - wälzen (v. Meere), Prop. – medial, vertitur interea caelum (dreht sich [um die Erde]) cum ingentibus signis, Enn.: u. so vertitur interea caelum et ruit (bricht herauf) Oceano Nox, Verg.: si oculi cum dolore vertuntur, wenn sich die Augen unter Schmerz bewegen (bei der Bewegung die Augen schmerzen), Cels.; aber im üblen Sinne, oculi vertuntur, die Augen verdrehen sich, Cels.: u. intestinum verti videtur, der Darm scheint sich krampfhaft zu krümmen, Cels.
    2) übtr., u. zwar refl. vertere se u. medial vertī, a) v. Pers., irgendwo sich umherbewegen, sich umhertreiben, sich umhertummeln, v. se ante postes, Prop.: u. oft medial, verti in mediis catervis, Verg.: inter primos, Verg.: sub pedibus omnia verti regique videbunt, sich unter ihren Füßen zu winden (von den Untertanen), Verg. – b) v. der Zeit = umrollen, umlaufen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg.: decima haec iam vertitur aestas, Sil. – bes. im Partic., hunc mensem vertentem servibit, diesen vollen Monat, Plaut.: mense vertente, innerhalb eines M., Vitr.: intra finem anni vertentis, innerhalb des laufenden Jahres, Cic.: u. bes. anno vertente, im Verlauf-, innerhalb des Jahres od. eines Jahres, Cic.
    ————
    u. Nep.: u. so tum ille vere vertens annus appellari potest, ein völliges Jahr (vom großen Weltjahre, das aber selbst annus magnus heißt), Cic. de rep. 6, 24. Vgl. über annus vertens überhaupt Censor. 19 in.
    BB) bildl.: 1) im allg.: stimulos sub pectore, unter dem H. die St. drehen = das Herz zur Begeisterung anstacheln, Verg. Aen. 6, 101.
    2) insbes., u. zwar medial vertī, sich in irgend einem Gebiete, einem Fache, einem Elemente bewegen, a) v. Pers.: iam homo in mercatura vortitur, gibt sich schon mit dem Handel ab, Plaut. most. 639. – b) v. Lebl.: ubi ego video rem verti in meo foro, sich auf m.F. bewegt, vor mein F. gehört, von mir abhängt, Plaut.: in iure, in quo causa illa vertebatur (zu dessen Gebiete jener Prozeß gehörte), paratissimus, Cic.: in eo verti (drehe sich) spes civitatis, Liv. – quam maxime resisto, tam res in periculo vortitur, desto größer wird die G., Plaut.: in maiore discrimine domi res vertebatur, weit mißlicher stand es um usw., Liv. – omnia in unius potestate ac moderatione vertentur, die G.u.L. des Ganzen wird in der Hand eines einzigen liegen, Cic.: totum id vertitur in voluntate Philippi, hängt von der Gesinnung des Ph. ab, Liv.: in eo victoriam verti, darauf beruhe der S., das sei für den S. entscheidend, Liv.: in eo verti ceterorum animos, si etc., es sei für die Stimmung der übrigen entscheidend, Liv. – so auch mit circa u. Akk., cum circa hanc
    ————
    fere consultationem disceptatio omnis verteretur (sich drehte), Liv. 36, 7, 1. – u.m. Advv., ibi summam rerum bellique verti, daß dort das ganze Schicksal des Staates u. Kr. entschieden werde, Liv.: ibi maiestatem regiam verti, unde soror Alexandri staret, auf deren Seite sei die k.M., zu denen sich die Schw. des Al. halte, Iustin. – u. impers., vertebatur (= vertebatur disceptatio in eo), utrum... an etc., darum drehte sich die Frage, ob... oder usw., Liv. 39, 48, 3.
    B) = invertere, convertere, umkehren, umwenden, AA) eig.: 1) im allg.: a) übh.: hominem in id latus, cuius auris eo modo laborat, auf die S. legen, Cels.: saepe stilum, Hor.: palpebram cotidie, Cels.: arma (bei einem Trauerzuge), Verg.: manum non vertere, s. manus (S. 807). – b) als t.t. des Landbaues, mit dem Pfluge od. mit der Hacke umwenden, wenden, bidentibus solum vertere utilius est, quam aratro, Colum.: u. so terram aratro, Verg. u. Hor., u. (poet.) ferro, Verg.: Massica rastris, Verg.: agros bove patrio, Prop.: lupinum in flore, Colum.: collem in quattuor pedes (vier F. tief), Colum. – poet. übtr., v. Rudernden, umwühlen, freta versa lacertis, Verg.: spumant vada marmore verso, Verg. – c) als t.t. der Weberkunst, die Spindel drehen, ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, Hieron. epist. 130, 15. – d) ein Gefäß umkippen, umlegen u. so abzapfen, ausleeren, cadum, Plaut.; u. cadus non ante ver-
    ————
    sus = ein noch nicht angezapfter, Hor.: crateras, ausleeren, Verg.
    2) insbes., gewaltsam umkehren, umstürzen, über den Haufen werfen, Cycnum vi, Ov.: fraxinos, Hor.: arces, Verg.: moenia ab imo, Verg.: summa in imum, Auson.: versa puppis, Lucan.: versi Penates, Verg.
    BB) bildl.: 1) im allg.: Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, warf alles um = verdarb alles, Cic. de off. 1, 84.
    2) insbes.: a) gewaltsam umkehren, fortuna summa in imum vertit et versa erigit, kehrt das Oberste zu unterst, Auson. epigr. 143, 3. – b) politisch umstürzen, über den Haufen werfen, umstoßen, stürzen, zerrütten, zugrunde richten, verderben (vgl. Heräus Tac. hist. 1, 2 extr.), res Phrygias fundo, Verg.: regna ab imo, Sen. poët.: leges funditus (gänzlich), Tac.: cuncta secum, Verg.: ne socius rex, ne Armenia scelere et pecuniā verteretur, Tac.: versā Caesarum subole, Tac. – Parag. Infin., vertier (vortier), Plaut. rud. 886. Lucr. 1, 710 u.a.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > verto

  • 16 levis

    1.
    lĕvis, e, adj. [for leg-vis; Sanscr. laghu-s, little; cf. O. H. Germ. ring-i; Germ. gering; Gr. elachus], light in weight, not heavy (opp. gravis).
    I.
    Lit.:

    leviora corpora (opp. graviora),

    Lucr. 2, 227:

    aether,

    id. 5, 459:

    aura,

    id. 3, 196:

    levior quam pluma,

    Plaut. Men. 3, 2, 23:

    stipulae,

    Verg. G. 1, 289: armatura, light armor:

    levis armaturae Numidae,

    the light-armed Numidians, Caes. B. G. 2, 10; also, by metonymy, lightarmed troops; v. armatura, and cf.:

    sed haec fuerit nobis tamquam levis armaturae prima orationis excursio,

    Cic. Div. 2, 10 fin.; so,

    miles,

    a light-armed soldier, Liv. 8, 8; cf.

    of clothing: nudi, aut sagulo leves,

    Tac. G. 6:

    flebis in solo levis angiportu,

    Hor. C. 1, 25, 10.—Of the earth upon the dead:

    terraque securae sit super ossa levis,

    Tib. 2, 4, 50;

    esp. freq. on tombstones: sit tibi terra levis (abbreviated, S. T. T. L.): per leves populos,

    the shades, bodiless persons, Ov. M. 10, 14:

    virgaque levem coerces aurea turbam,

    Hor. C. 1, 10, 18.— Poet. with inf.: fessis leviora tolli Pergama Grais, a lighter burden, i. e. easier to be destroyed, Hor. C. 2, 4, 11.—
    B.
    Transf.
    1.
    Light of digestion, easy to digest (mostly poet. and post-Aug.):

    quae in aqua degunt, leviorem cibum praestant. Inter domesticas quadrupedes levissima suilla est, gravissima bubula,

    lightest of digestion, Cels. 1, 18:

    leves malvae,

    Hor. C. 1, 31, 16 (cf.:

    gravi Malvae salubres corpori,

    id. Epod. 2, 57).—
    2.
    Light in motion, swift, quick, fleet, nimble, rapid (syn.:

    agilis, alacer, pernix): ipsa (diva) levi fecit volitantem flamine currum (i. e. Argo),

    a quick, favorable wind, Cat. 64, 9; cf.:

    leves venti,

    Ov. M. 15, 346:

    flatus,

    Sil. 15, 162:

    currus,

    light, swift, Ov. M. 2, 150:

    levi deducens pollice filum,

    light, nimble, id. ib. 4, 36; so,

    pollex,

    id. ib. 6, 22:

    saltus,

    id. ib. 7, 767;

    3, 599: peltam pro parma fecit, ut ad motus concursusque essent leviores,

    Nep. Iphicr. 1:

    Messapus levis cursu,

    Verg. A. 12, 489:

    leves Parthi,

    id. G. 4, 314:

    equus,

    Val. Fl. 1, 389:

    Nympharumque leves cum Satyris chori,

    Hor. C. 1, 1, 31:

    quaere modos leviore plectro,

    nimbler, gayer, id. ib. 2, 1, 40:

    et levis erecta consurgit ad oscula plantā,

    Juv. 6, 507.—With inf. ( poet.):

    omnes ire leves,

    Sil. 16, 488:

    exsultare levis,

    id. 10, 605:

    levior discurrere,

    id. 4, 549:

    nullo levis terrore moveri,

    Claud. IV. Cons. Hon. 514:

    hora,

    fleeting, Ov. M. 15, 181:

    terra,

    light, thin soil, Verg. G. 2, 92:

    et ubi montana (loca) quod leviora et ideo salubriora,

    Varr. R. R. 1, 6, 3;

    so (opp graviora),

    id. ib. —
    3.
    Slight, trifling, small (mostly poet.): ignis, Ov. M. 3, 488:

    tactus,

    a slight, gentle touch, id. ib. 4, 180:

    strepitus,

    id. ib. 7, 840:

    stridor,

    id. ib. 4, 413.
    II.
    Trop.
    A.
    Without weight, i. e. of no consequence; hence, in gen., light, trifling, unimportant, inconsiderable, trivial, slight, little, petty, easy (class.):

    nunquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,

    Plaut. Trin. 3, 2, 58:

    grave est nomen imperii atque id etiam in levi persona pertimescitur,

    Cic. Agr. 2, 17, 45:

    leve et infirmum,

    id. Rosc. Com. 2, 6: quae mihi ad spem obtinendae veritatis gravissima sunt;

    ad motum animi... leviora,

    id. Deiot. 2, 5:

    quod alia quaedam inania et levia conquiras,

    id. Planc. 26, 63:

    auditio,

    a light, unfounded report, Caes. B. G. 7, 42:

    cui res et pecunia levissima et existimatio sanctissima fuit semper,

    something very insignificant, Cic. Rosc. Com. 5, 15:

    dolor,

    id. Fin. 1, 12, 40:

    proelium,

    Caes. B. G. 7, 36:

    periculum,

    id. B. C. 3, 26:

    in aliquem merita,

    id. ib. 2, 32, 10:

    leviore de causa,

    id. B. G. 7, 4 fin.:

    praecordia levibus flagrantia causis,

    Juv. 13, 182:

    effutire leves indigna tragoedia versus,

    Hor. A. P. 231.—As subst.:

    in levi habitum,

    was made little of, was regarded as a trifle, Tac. H. 2, 21; id. A. 3, 54:

    levia sed nimium queror,

    Sen. Herc. Fur. 63:

    quid leviora loquor? Petr. poët. 134, 12: non est leve tot puerorum observare manus,

    no easy matter, Juv. 7, 240:

    quidquid levius putaris,

    easier, id. 10, 344.—
    (β).
    With gen. ( poet.):

    opum levior,

    Sil. 2, 102.—
    B.
    In disposition or character.
    1.
    Light, light-minded, capricious, fickle, inconstant, unreliable, false:

    homo levior quam pluma,

    Plaut. Men. 3, 2, 23:

    ne me leviorem erga te putes,

    id. Trin. 5, 2, 34:

    tu levior cortice,

    Hor. C. 3, 9, 22:

    vitium levium hominum atque fallacium,

    Cic. Lael. 25, 91:

    quidam saepe in parva pecunia perspiciuntur quam sint leves,

    id. ib. 17, 63:

    leves ac nummarii judices,

    id. Clu. 28, 75:

    sit precor illa levis,

    Tib. 1, 6, 56:

    levi brachio aliquid agere,

    Cic. Att. 4, 16, 6:

    quid levius aut turpius,

    Caes. B. G. 5, 28 fin.:

    auctor,

    Liv. 5, 15:

    leves amicitiae,

    Cic. Lael. 26, 100:

    spes,

    vain, empty, Hor. Ep. 1, 5, 8:

    leviores mores,

    Ulp. Fragm. 6, 12.—
    2.
    Mild, gentle, pleasant (rare):

    quos qui leviore nomine appellant, percussores vocant,

    Cic. Rosc. Am. 33, 93; and:

    levior reprehensio,

    id. Ac. 2, 32, 102:

    tandem eo, quod levissimum videbatur, decursum est,

    the gentlest, mildest, Liv. 5, 23 fin.:

    nec leves somnos timor aut cupido Sordidus aufert,

    Hor. C. 2, 16, 15; id. Epod. 2, 28:

    exsilium,

    mild, tolerable, Suet. Aug. 51.—Hence, adv.: lĕ-vĭter, lightly, not heavily.
    1.
    Lit. (rare):

    armati,

    light-armed, Curt. 4, 13.—Of the blow of a weapon:

    levius casura pila sperabat,

    Caes. B. C. 3, 92, 2.—
    2.
    Trop.
    a.
    Slightly, a little, not much, somewhat:

    leviter densae nubes,

    Lucr. 6, 248:

    inflexum bacillum,

    Cic. Div. 1, 17, 30:

    genae leviter eminentes (al. leniter),

    id. N. D. 2, 57, 143:

    qui (medici) leviter aegrotantes leniter curant, gravioribus autem morbis, etc.,

    id. Off. 1, 24, 83:

    saucius,

    id. Inv. 2, 51, 154:

    non leviter lucra liguriens,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177:

    agnoscere aliquid,

    id. Fin. 2, 11, 33:

    eruditus,

    id. de Or. 3, 6, 24.— Comp.:

    quanto constantior idem In vitiis, tanto levius miser,

    so much less, Hor. S. 2, 7, 18:

    dolere,

    Ov. P. 1, 9, 30.— Sup.:

    ut levissime dicam,

    to express it in the mildest manner, Cic. Cat. 3, 7 fin.
    b.
    Easily, lightly, without difficulty, with equanimity:

    id eo levius ferendum est, quod, etc.,

    Cic. Fam. 4, 3, 2; cf.:

    sed levissime feram, si, etc.,

    id. Prov. Cons. 20, 47; Liv. 29, 9.— Comp.:

    levius torquetis Arachne,

    more dexterously, Juv. 2, 56.
    2.
    lēvis (erroneously laevis), e, adj. [Gr. leios, leuros], smooth, smoothed, not rough, opp. asper (class.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    corpuscula quaedam levia, alia aspera, etc.,

    Cic. N. D. 1, 24, 66:

    in locis (spectatur): leves an asperi,

    id. Part. Or. 10, 36:

    Deus levem eum (mundum) fecit et undique aequabilem,

    id. Univ. 6:

    pocula,

    smooth, shining, Verg. A. 5, 91:

    pharetrae,

    id. ib. 5, 558:

    brassica,

    Cato, R. R. 15, 7:

    levissima corpora,

    Lucr. 4, 659:

    coma pectine levis,

    Ov. M. 12, 409:

    nascunturque leves per digitos umerosque plumae,

    Hor. C. 2, 20, 11:

    levior assiduo detritis aequore conchis,

    Ov. M. 13, 792: inimicus pumice levis, rubbed (cf. pumicatus), Juv. 9, 95.— Poet.: levi cum sanguine Nisus labitur infelix, slippery, [p. 1055] Verg. A. 5, 328:

    levis Juventas ( = imberbis),

    smooth, without hair, beardless, Hor. C. 2, 11, 6; so,

    ora,

    Tib. 1, 9 (8), 31:

    crura,

    Juv. 8, 115:

    sponsus,

    id. 3, 111:

    caput,

    id. 10, 199; 2, 12; hence, also, poet. for youthful, delicate, beautiful:

    pectus,

    Verg. A. 11, 40:

    frons,

    id. E. 6, 51:

    umeri,

    id. A. 7, 815:

    colla,

    Ov. M. 10, 698.—Also, finely dressed, spruce, effeminate:

    vir,

    Ov. A. A. 3, 437; Pers. 1, 82: argentum, smooth, not engraved or chased, Juv. 14, 62.—In neutr. absol.:

    externi ne quid valeat per leve morari,

    smoothness, Hor. S. 2, 7, 87; so,

    per leve,

    Pers. 1, 64:

    per levia,

    Aus. Idyll. 16, 4.—
    B.
    Transf., rubbed smooth, ground down, softened, soft (rare), Scrib. Comp. 228; Cels. 2, 8.—
    II.
    Trop., of speech, smooth, flowing (rare but class.):

    oratio (opp. aspera),

    Cic. Or. 5 fin.; so,

    levis verborum concursus (opp. asper),

    id. de Or. 3, 43, 171:

    levis et aspera (vox),

    Quint. 11, 3, 15:

    levis et quadrata compositio,

    id. 2, 5, 9:

    levia ac nitida,

    id. 5, 12, 18:

    (aures) fragosis offenduntur et levibus mulcentur,

    id. 9, 4, 116.— Adv. does not occur.

    Lewis & Short latin dictionary > levis

  • 17 magnus

    a, um (compar. mājor, us, superl. maxĭmus, a, um — арх. maxumus)
    1) большой, крупный (insula C; epistula C; mare Sl; oppĭdum Cs; magna negotia magnis adjutoribus egent VP; ascendĕre a minoribus ad majora C); просторный, обширный ( domus C); высокий (quercus Enn; acervus C, V; mons Ctl); рослый, высокого роста, крупного телосложения (homo LM; animal PM); значительный, многочисленный (numerus C, Cs; pecunia C, Nep, L; classis Nep; populus V, PJ); длинный (iter C; capillus, barba C)
    reficere in majus PJ — увеличивать, расширять
    2) разлившийся, выступивший из берегов или бурный (mare Lcr, Sl; flumen V, Sen; aquae L)
    3) сильный, резкий, мощный (ventus Pl; imber, incendium C); жестокий ( dolor Cs); бурный ( gaudium Sl); громкий (clamor, vox C; fletus Cs)
    4) тяжёлый, тяжкий (clades Sl; jactura C; morbus CC; offensio C)
    5) широкий, оживлённый ( mercatura C)
    6) разительный, решительный ( argumentum C); настоятельный, настойчивый (preces C etc.); важный, внушительный, серьёзный (causa, judicium, testimonium C; maxima rei publicae tempora C)
    maximae cuique fortunae minime credendum est L — чем больше преуспеяние, тем меньше следует ему доверяться
    magna curare, parva neglegere C — заниматься серьёзными делами, мелкими же пренебрегать
    7) усиленный, усердный ( studium Cs)
    8) долгий, продолжительный (mensis V; tempus Just, Pt)
    annus m. C, Tвеликий (мировой) год (около 13 000 лет) или St, Lcn весьма плодородный, обильный год
    magno natu Nep etc. — в преклонных годах, престарелый
    major ( maximus) natu C, L etc. — старший (самый старший); но
    major patria QC — исконное отечество, старшая родина, т. е. метрополия (напр., Финикия для карфагенян)
    majores natu C etc. — люди старшего возраста, старики или L сенаторы
    10) великий (homo, vir C; Pompejus m. C.)
    11) могучий, могущественный (Juppiter optimus maximus C)
    12) возвышенный, благородный (animus, spectaculum C)
    13) гордый, надменный, хвастливый ( lingua H)
    14) дорогостоящий, дорогой (pretium C, Ph etc.)
    magni (magno) aestimare (facere) C etc. — высоко ценить, дорожить

    Латинско-русский словарь > magnus

  • 18 amplus

    amplus, a, um, Adi. m. Compar. u. Superl., umfangreich, weit, geräumig, ansehnlich, groß (Ggstz. exiguus, parvus), I) eig.: a) dem äußern Umfange, dem innern Raume nach, cella, Varr. fr.: curia, domus, Cic.: cubiculum amplum, amplissimum, Plin. ep.: corpore amplo et robusto, Suet.: amplissimi corporis (canis), Col.: quanto est res amplior et quo latior est, Lucr. – v. leb. Wesen, amplus, rubicundo colore et spectu protervo ferox, Pacuv. tr. 147: ampla capra (Ggstz. parva), Varr. r.r. 2, 1, 14: ampla sus (Ggstz. exilis), ibid. 2, 4, 4: species barbarae mulieris humanā amplior, Suet. Claud. 1, 2. – b) viel umfassend an Zahl, Menge, Höhe, Länge, Zeitdauer usw., wie unser groß, ansehnlich, reichlich, bedeutend, ausgedehnt, ausgebreitet, pecunia amplissima, Cic.: ampliores copiae, Caes.: amplior exercitus, Suet.: numerus amplior, Sall.: amplissima dies horarum quindecim, der längste Tag, Plin. – Auch im Compar. neutr. amplius subst. (nicht zu verwechseln mit dem Adv. amplius, w.s.), mehr, Größeres, non daturus sum amplius, Cic.: imponebat amplius, quam ferre possent, Cic.: u.m. folg. Genet., noch mehr, nescio an amplius negotii mihi contrahatur, Cic. – II) übtr.: a) übh. intensiv, dem Umfang nach, groß, bedeutend, occasio, Cic.: amplior potentia, Plin.: amplissimi effectus, Plin. – od. der innern Kraft nach, stark, mächtig, heftig, amplior morbus, Ter.: pro viribus amplis, ihrer Gewaltkraft gemäß, Lucr.: ampla spes, Sall.: irae ampliores, Ter.: hominum clamor, tubarum sonus... amplior quam editur resonare solet, Iustin. – b) groß dem äußern Glanze od. dem innern Gehalte nach, großartig, glänzend, herrlich, glanzvoll, ehrenvoll, praemia, Cic.: res gestae, Cic.: funus, triumphus, Nep.: amplissima verba, Cic.: u. so amplum est, »es ist ehrenvoll«, Liv.: amplum Tuscis ratus, für die Tusker darin eine Ehre findend, Liv.: quia tibi amplum et gloriosum esse censes, Liv. – c) groß der Geltung bei andern u. der äußern hohen Stellung nach, hoch, hochgestellt, hochgeehrt, angesehen, in hohem Ansehen stehend, ausgezeichnet, homo virtute cognitā et spectatā fide amplissimus, Cic.: amplae et honestae familiae, Cic.: amplissimo genere natus, Caes.: amplissimi cives, Caes.: amplissimi viri (Ggstz. homines humiles), Balb. et Opp. in Cic. ep.: subst., cuiusque aetatis amplissimi, die Angesehensten, Caes. – neutr. compar. subst., ego (ero) aedilis, hoc est paulo amplius quam privatus, Cic.: ampliora humano fastigio, für den Gipfel menschlicher Hoheit zu hohe Ehrenbezeigungen, Suet. – u. amplissimus als Titel für hohe Staatswürden (Konsuln, Senatoren, Dezemvirn usw., Priesterkollegien), etwa erlaucht, collegium decemvirale, Cic.: honor, das Konsulat, Cic.: ordo, der Senatorenstand, Plin. ep.: aber amplissimorum ordinum viri delecti, aus dem Stande od. Range der Senatoren, Ritter u. Tribuni ärarii, Cic.: amplissimi sacerdotii collegium, Cic. – / Compar. im Abl. Sing. gew. ampliore; aber ampliori, Corp. inscr. Lat. 5, 4020.

    lateinisch-deutsches > amplus

  • 19 moveo

    moveo, mōvī, mōtum, ēre (vielleicht zu altindisch) mīvati, schiebt, drängt, bewegt), in Bewegung setzen, bewegen, I) bewegen = hin und her bewegen, rühren, rütteln, schütteln, aufregen, aufrühren, aufrütteln, A) eig.: a) übh.: caelum, Cic.: urnam, Verg.: facem, Ov.: membra, Lucr.: caput, colla, labra (in leisem Gebete), Ov.: manus, nares, oculos, Quint.: ora vana, mit leerem Munde kauen, Ov.: cum capite capillos, Ov.: per aëra crinem, flattern lassen, Ov.: pennas per auras, Ov.: brachia in herbas, niederlassen, Ov.: quāque pedem movi (setze), manat lacus, Ov.: ebenso quoquo vestigia movit, Tibull.: move formicinum gradum, Plaut. – humum saltu, aufrühren, Ov.: terram, mare, sidera, erschüttern, Ov.: u. so aras, Ov. – alci bilem, die Galle rege machen (= zum Zorn reizen), Plaut. u. Hor. – poet. m. Infin., mulas ire movent, quā publicus advocat agger, Ven. Fort. vit. S. Mart. 6, 136. – Sprichw., m. omnes terras, omnia maria, Himmel u. Erde in Bewegung setzen, Cic. ad Att. 8, 11, 2. – im Passiv, atomus gravitate et pondere movetur, Cic.: moenia mota forent, würden erbebt sein, Ov.: mota (erschütterte) tremoribus urbs, Ov.: fluctus motos (aufgeregten) componere, Verg. – refl., movere, sich bewegen, terra movet, erbebt, Liv. u. Ov.: voluptas movens, Lust in Bewegung (Ggstz. vol. stans, Lust in Ruhe), Cic. – im Passiv medial, moveri, sich bewegen, glaebae coepere moveri, Ov.: moventur dentes, wackeln, Cels.: venae desistunt posse moveri, zu schlagen, Ov.: suo motu moveri, sich durch eigene Bewegung, sich selbst bewegen, Macr. – v. leb. Wesen, moveri propter aquam (v. Fröschen), hüpfen, Cic. – res moventes od. subst. moventia, ium, n., sich selbst bewegende, d.i. lebende Wesen, ICt. (versch. res moventes unten no. II, B, AA, b). – b) v. künstl. Bewegung des Körpers u. seiner Teile, α) v. pantomim. Bewegung, v. pantomim. Tanz, corpus ad numeros, Sen.: membra ad certos modos, Tibull. – refl., se movere, Passiv moveri medial = sich pantomimisch, tanzend bewegen, tanzen, festis moveri diebus, Hor.: v. pantom. Tanz, histrio cum paulum se movit extra numerum, in der Bewegung u. Gebärde ein wenig die Regel überschreitet, Cic.: moveri ad numeros satyri Batylli, Pers.: u. m. Acc., moveri Cyclopa, pantomimisch darstellen, Hor. – β) v. Gesang u. Saitenspiel, bewegen, rühren, vocalia ora ad citharam, Ov.: sonantia fila (Saiten), Ov.: citharam cum voce, Ov.: nervos ad verba, Ov. – c) als mediz. t. t. = Bewegung machen, -verschaffen, ascensus et descensus corpus moveat, Cels.: exercitatio, quae superiores partes movet, Cels. – Passiv moveri medial = sich körperl. Bewegung machen, oft b. Cels.: verb. moveri et ambulare, Cels. – d) v. Bewegen durch ein Werkzeug, α) mit der Hacke, mit dem Pfluge umbrechen, aufgraben, aufpflügen, auflockern (vgl. κινειν γην), humum, Plin. ep.: labefacta iugera, per artes agros, Verg. – β) mit einem Löffel umrühren, alqd spathā, Scrib. Larg.: movente aliquo cochleario liquorem, Scrib. Larg.: super ignem moveri donec etc., Scrib. Larg. – e) als milit. t. t., m. arma, wie κινειν τὰ ὅπλα, die Waffen rühren, -ergreifen, v. Pers., Verg., Liv. u. Tac., übtr. v. Löwen, sich zur Wehr setzen, Verg.: m. a. adversus alqm, Liv.: m. a. pro alqo, Ov.: aliena arma m., Ov.: neutra arma m., neutral bleiben, Ov.

    B) übtr.: 1) in rege körperliche Tätigkeit setzen; dah. se movere, sich rühren, sich regen, move te ocius, Ter.: m. se impigre, Liv.: m. se ad bellum, Liv. – ebenso Passiv moveri medial, hostes in Samnio moverentur, rührten, regten sich, Liv. – 2) den Körper krankhaft erregen, auf den Körper übel einwirken, einen nachteiligen Einfluß haben, ihn angreifen, intoleranda vis aestus corpora movit, Liv.: otium ex labore, copia ex inopia corpora varie movebant, Liv.: u. allg., si quid tunc moverimus, falls man in dieser Zeit aufregend einwirkt, Cels. – 3) geistig bewegen, a) übh.: m. se ad motum fortunae, sich drehen u. wenden, Caes.: neque se in ullam partem movebat, entschied sich für keine Partei, Caes. – multa animo m., überlegen, Verg.: crudelis animus Catilinae eadem illa movebat, hegte noch denselben Gedanken, Sall. – b) durch Einwirkung auf jmds. Gefühl, Willen u. Entschluß usw. jmd. geistig erregen, α) auf jmds. sinnl. Gefühl = auf jmd. Eindruck machen, jmdm. imponieren, auf jmd. Einflußhaben, einwirken, jmd. ergreifen, im Passiv = einen Eindruck-, eine Wirkung erleiden, sich durch etw. imponieren lassen, pulchritudo corporis movet oculos et delectat, Cic.: moveor ipsius loci insolentiā, Cic.: cum animi inaniter moveantur, einen scheinbaren Eindruck empfangen, Cic.: iisdem rebus moveri, für gleiche Eindrücke empfänglich sein (griech. συμπάσχειν), Cic. – oft (mit u. ohne Acc. der Pers.) mit allg. Acc. neutr. od. mit Adv. zur Ang. wie? = den u. den Eindruck machen, die u. die Wirkung tun, von der u. der Wirkung sein, so u. so wirken, einwirken, zB. si nos tam iustum odium nihil movet, ne illa quidem, oro vos, movent? auf uns einwirkt (für uns ein Beweggrund ist)... wird, ich bitte euch, nicht einmal das Eindruck machen? Liv.: uti (miles) multum earum regionum consuetudine moveatur, einen starken Eindruck erleiden, stark beeinflußt werden, Caes.: Alco precibus aliquid moturum ratus... postquam nihil lacrimae movebant, Liv.: nam et commemoratio una in re permultum movet, Cic.: tum duo illa, quae maxime movent, Cic. – β) auf jmds. inneres Gefühl, Gemüt, αα) jmd. unruhig-, besorgt-, bestürzt machen, erzittern machen, movebat haec multitudo hostium Alexandrum, Iustin. – oft im Passiv, moveri alqā re, von etw. erregt-, ergriffen-, erschüttert werden, über etwas unruhig-, besorgt-, bange-, bestürzt werden, vor etw. erzittern, hostium clamore non territus, qui possum vestro moveri? Vell.: moveri multitudine hostium, Iustin.: moveri novitate monstri, Ov. – absol., absiste moveri, zu bangen, Verg. – ββ) auf jmd. Eindruck machen = jmd. rühren, erweichen, zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, dicta nihil moverunt quemquam, Liv.: moverat plebem oratio, Liv.: m. animos iudicum, Quint.: saxa gemitu, Ov.: quo fletu Manes, quā Numina voce moveret? Verg. – im Passiv, misericordiā moveri, Caes.: Roscii morte moveri, Cic. – γγ) jmd. aufreizen, empören, in Harnisch, bringen, movet feroci iuveni animum comploratio sororis, Liv. 1, 26, 3: men moveat cimex Pantilius? Hor. sat. 1, 10, 78: qui non irascitur inconcussus iniuriā perstitit; qui irascitur motus est (wird außer Fassuug gebracht), Sen. de ira 3, 25, 3. – γ) auf jmds. Willen u. Entschluß = jmd. bewegen, bestimmen, drängen, auf jmd. wirken, einwirken, quos parva pecunia movere non potuit, Cic.: quem cum minus quam vellet moveret, Nep.: suis quemque stimulis m. ad bellum, Liv. – Passiv, Lentulus aeris alieni magnitudine movetur, läßt sich bestimmen durch usw., Caes.: consilio eius motus est, Nep.: cuius precibus motus, Traian. in Plin. ep.: motus precibus mulierum, Iustin.: quaedam quasi moventia, gewisse Beweggründe, Triebfedern, Cic. Tusc. 5, 68. – m. folg. Infin., non quisquam me ab terra moveat convellere funem, Verg. georg. 1, 457. – m. folg. ut u. Konj., cuius reprehensio me vehementer movet, non solum ut etc.... verum etiam ut etc., Cic. Mur. 3. – m. folg. quo minus u. Konj., sed eisdem de causis, quo minus dimicare vellet, movebatur, Caes. b. c. 1, 82, 3. – δ) durch Einwirkung auf die Phantasie jmd. erregen, begeistern, alqm thyrso, Ov.: quos Bellona saeva movet, Lucan. – ε) durch Einwirkung auf die Denkkraft anregen, acute, peracute moveri, scharfsinnig, sehr scharf denken, Cic.: so auch quasi acutule moveri, Augustin. conf. 3, 7. – 4) politisch bewegen, aufregen, in Unruhe versetzen, in Aufruhr bringen, quieta, Sall.: omnia, Sall.: res, Flor. (u. so rebus motis, in bewegter Zeit, Tac.: u. magna motae rei fama, von dem Umwälzungsversuche, Tac.). – Passiv moveri = in Bewegung-, in Unruhe-, in Aufruhr geraten, unruhig werden, sich politisch regen, moveri civitas coepit, Sall.: movetur Thessalia, Flor. – 5) (wie κινέω) an etw. gleichs. rütteln, etw. wankend machen, erschüttern, ändern, alcis sententiam, Cic.: fidem, Ov.: fatum, Ov.: hoc nisi fit, nihil moventur nuptiae, bleibt die H., wie sie (beschlossen) ist, Ter.: sed ea non muto, non moveo, doch ich ändere nichts daran, ich rüttele nicht daran, Cic.: totumque moveri mutarive putas bellum, an dem Kriege gerüttelt (sein Ende herbeizuführen gesucht) werde oder eine andere Wendung erhalte, Verg.: igitur movere et quatere, quidquid usquam aegrum esset, aggrediuntur, man ging daran zu rütteln u. zu schütteln, wo irgend etwas Schadhaftes war, Tac. – 6) Geld flott machen, flüssig machen, a Caecilio propinqui minore centesimis nummum movere non possunt, keinen Heller unter zwölf Prozent herauskriegen, Cic. ad Att. 1, 12, 1; vgl. Sen. ep. 118, 2.

    II) prägn., mit besonderer Berücksichtigung des terminus a quo. A) v. einem Orte hervor-, her-, herbeibewegen, -bringen, AA) eig.: a) im allg.: limum e gurgite, aufwühlen, Ov.: u. so motum ex profundo mari, Curt. – m. vina Torquato consule pressa, (aus der Apotheke) herbeiholen, Ov.: ebenso testa moveri digna bono die, Hor. – b) als t. t. der Gartenbaukunst, wie ὁρμαν = treiben, surculus corticem movet, Colum. – gew. refl. se movere od. Passiv moveri medial = treiben, schießen, et gemma se et cortex naturaliter movet, Colum.: si gemmae se nondum moveant, Colum.: de palmite gemma movetur, Ov. – c) als t. t. der Opfersprache = obmovere, entgegen-, darbringen, Iovi fertum, Cato r. r. 134, 2. – d) als mediz. t. t., hervortreiben, acria lacrimas movent, Cels.: m. sudorem, Cels.: urinam, Cels.: alvum, Cato u. Cels. – Passiv medial, ex ore spumae moventur, Schaum tritt vor den Mund, Cels.

    BB) übtr., einen Zustand usw. gleichs. in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etwas eintritt, vor sich geht usw., a) übh. Zustände aller Art erregen, erwecken, verursachen, erzeugen, pituitae cursus assiduos, Cels.: lacrimas, Quint.: risum, Cic.: alci risum, lacrimas, Sen.: fletum populo, Cic. – exspectationem de etc., Cic.: suspicionem, Cic.: misericordiam, Cic.: alci invidiam, Sen.: odia verbis, Hor.: discordias, Liv.: dissensionem, Suet.: societatem consilii publici, Liv. – b) einen Ggstd. der Verhandlung usw. in Gang-, in Anregung bringen, anregen, etwas zur Sprache bringen, consultationem, actionem, Liv.: dignam tractatu quaestionem, Tac.: historias, Hor.: iocum (launige Einfälle), Sall. – u. so als jurist. t. t., anstellen, vornehmen, controversiam nominis, Tac. dial. 25, od. controversiam de verbo, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D.: controversiam alci movere, Iulian. dig. 37, 10, 4: quaestionem, accusationem, litem u. dgl., ICt. – c) eine Handlung anheben, anfangen, cantus, anheben, anstimmen, Verg.: novos ortus, v. der Aurora, Stat.: ego istaec moveo aut curo? ist es mein Werk? meine Sorge? Ter. Andr. 921. – bes. ein krieger. od. polit. Unternehmen anstiften, anfangen, unternehmen, bellum, Cic. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 48, 6): bellum civile, Suet.: sediti onem, ICt.: u. so allg., ne quid ab tergo moveretur, Liv. u. Curt.: ut nihil usquam moveri viderunt, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 52, 4. Mützell Curt. 3, 1 [3], 21). – refl., iam undique pugna se moverat, war im Gange, Curt. 8, 14 (47), 6. – d) etw. an den Tag geben, zeigen, movisse numen deos, hätten ihre Macht geäußert, Liv. 1, 55, 3: so auch qui nimiae moverat artis opem, Ov. fast. 6, 760.

    B) von seinem Orte, von seinem Standpunkte, aus seiner Lage bewegen = weg-, fortbringen, weg-, fortschaffen, verrücken, verdrängen, entfernen, AA) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: lapidem hinc, Cod. Theod.: fundamenta loco, Cic.: thesaurum loco, ausgraben, ICt.: aedificia diductis angulis vidimus moveri (sich verschieben) iterumque componi, Sen. – refl., se loco movere non posse, v. Schiffen (bei Windstille), Caes. – bildl., move a te moram, geh ungesäumt ans Werk, Plaut. – β) leb. Objj.: deum loco, Cic.: armenta stabulis, Verg.: motis senibus et feminis, entfernt, Tac. – refl. se movere u. Passiv moveri medial = sich fortbewegen, sich wegbegeben, aufbrechen, abgehen, fortgehen, sich entfernen u. dgl., quid stas? age move te! manen? schieb dich! Nov. com. 92: se ex urbe, Nep.: se de Cumano, Cic.: se gremio alcis, Catull.: se humo, Ov.: se istinc, Cic., hinc, Ov. – absol., Aurora se movet u. Aurora movetur, bricht auf, Ov. – b) als t. t. der Geschäftsspr.: res, quae moveri possunt, die bewegliche Habe, Nep.: ebenso res moventes, Liv., Gell. u. ICt. – c) als mediz. t. t.: loco od. loco suo od. sedibus suis moveri, im Zshg. bl. moveri, aus seiner Lage weichen, verrenken, v. Knochen usw., Cels. – d) als milit. t. t.: α) m. signa, castra u. dgl. u. bl. movere od. moveri, mit den Feldzeichen, mit dem Lager, mit dem Zuge, mit den Truppen von irgendwo aufbrechen, ausrücken, abziehen, abmarschieren, weiterziehen, vorrücken, signa m., Liv. (übtr. v. Stiere, Verg.): signa e castris, Liv. – castra, Caes. u.a.: castra loco non m., Liv.: castra ex eo loco, Caes.: Arretium versus castra, Cic.: castra ad Euphratem, ad hostes, Curt. – agmen, Curt.: copias a Gaza, copias Babylonem, Curt. – exercitum ex hibernis, Curt. – u. so bl. movere (refl.), zB. iniussu movere non audere, Liv.: m. Canusio, Cic.: m. a Samo, Liv.: m. castris, ex stativis, Liv.: m. in Indiam, Curt. – u. moveri, zB. Agrippinam ingressus non ante motus est exinde, cum etc., Amm. 16, 3, 2: statuit nusquam interim extra confinia moveri Gallorum, Amm. 26, 5, 13. – β) refl. se movere od. Passiv moveri medial = sich bewegen, sich rühren, praecepit, ne se ex eo loco moverent, Liv.: nusquam te vestigio moveris, Liv.: nec vestigio quisquam movebatur, Liv. – e) als relig. t. t.: m. bidental, das Blitzmal verrücken u. so verletzen, Hor. de art. poët. 472; vgl. (poet.) Dianae non movenda numina, Dianas unverrückbare, unverletzliche Allgewalt, Hor. epod. 17, 3.

    BB) übtr., jmd. aus irgend einem Verhältnisse, Wirkungskreise usw. entfernen, verdrängen, verstoßen, stoßen, a) aus dem Hause, aus dem häuslichen Wirkungskreise, movetur civilis discidii specie, Tac. – od. aus der Heimat, mota loco sim, verbannt, Ov. – b) aus dem Besitztum, alqm ex agro, Cic.: alqm possessionibus, Cic. – c) aus seiner Stellung, als t. t. der Militär- u. der Fechterspr., hostem statu, Liv. 30, 18, 4: hostes gradu, Liv. 7, 8, 3: u. übtr., aus seiner Lage bringen, corpus statu, Cic.: corpus ex eo statu, Cels. – d) aus seinem Wirkungskreise, signiferum loco, absetzen, Caes. – alqm loco senatorio, Liv., od. ordine senatorio, Suet., u. im Zshg. bl. ordine, Plin. ep., jmd. aus dem Senate stoßen; u. dafür auch alqm de senatu, Cic. Clu. 122, gew. bl. senatu, Sall. u.a. – alqm tribu, aus der Tr. stoßen, Cic. u.a. – gregem loco, die Schauspieler von ihrem Platze (von der Bühne) verdrängen, Plaut.: veros heredes, verdrängen, Cic. – e) jmd. von einer Meinung usw. entfernen, abbringen, alqm de sententia, Liv.: alqm a vero, Sall. fr.: quosdam a perverso proposito nemo potest movere, Scrib. Larg. – dah. im Juristenlat., alqm, jmd. wankend-, irre machen, ICt.: me movet quod od. quia etc., ICt.

    C) = mutare, umwandeln, verwandeln, quorum forma semel mota est, Ov. met. 8, 729. – übtr., adeo nihil motum ex antiquo probabile est, so wenig Beifall findet irgend eine Umwandlung des Hergebrachten, Liv. 34, 54, 8: nullā tamen providentiā fatum imminens moveri potuit, Liv. 25, 16, 4. – / Infin. Präs. Akk. movĕre, Ven. Fort. carm. 7, 1, 1.

    lateinisch-deutsches > moveo

  • 20 perspicio

    perspicio, spēxī, spectum, ere (per u. specio), I) intr. irgendwo mit dem Blicke durchdringen, hineinsehen, quo non modo non intrari, sed ne perspici quidem posset, Caes. b. G. 2, 17, 4. – II) tr.: A) mit dem Blicke bis zu etw. durchdringen, etw. deutlich sehen, ut prae densitate arborum perspici caelum vix posset, Liv.: quae fortuna pugnae esset, neque scire nec perspicere prae caligine poterant, Liv.: minimis id granis constat, ut vix perspici quaedam possint, Plin. – B) etwas prüfend mit dem Blicke durchdringen, a) beschauend = prüfend in Augenschein nehmen, sich etw. ansehen, etw. nachsehen, domum tuam atque aedificationem omnem, Cic.: viam, Cic.: opus, Cic. – m. indir. Fragesatz, perspicito prius, quid intus agatur, Plaut.: qui visendi causā venirent studioseque perspicerent, quid ageretur et quo modo, Cic. – b) lesend, eine Schrift prüfend durchsehen, eas (epistulas) ego oportet perspiciam, corrigam; tum denique edentur, Cic. ad Att. 16, 5. § 5. – C) übtr., mit dem geistigen Blicke durchdringen, durchschauen, etw. od. jmd. (seinem Wesen und Charakter nach) kennen lernen, erkennen, wahrnehmen, rem, Cic.: alqm coniecturā, erraten, Cic.: hoc cum dicendo tum singulis appellandis rogandisque perspexisse, Cic.: alcis fidem, Cic. u. Caes.: animos regum, Cic.: cum se ipse perspexerit, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., perspicio nihili meam vos facere gratiam, Plaut. Curc. 155 G.: perspiciebant enim in Hortensii sententiam multis partibus plures ituros, Cic. ep. 1, 2. § 2: im Passiv mit folg. Nom. u. Infin., tum vero lectis tuis epistulis perspectus est (Pompeius) a me toto animo de te ac de tuis ornamentis et commodis cogitare, Cic. ep. 1, 7, 3: quae (res) inesse in homine perspiciantur ab iis, qui etc., Cic. de legg. 1, 62. – m. folg. indir. Fragesatz, quidam saepe in parva pecunia perspiciuntur, quam sint leves, Cic.: ista veritas quae sit, non satis perspicio, Cic.: quod, qua de causa discederent, nondum perspexerat, Caes.

    lateinisch-deutsches > perspicio

См. также в других словарях:

  • Dichterische Freiheit — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Per-Capita — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Piae memoriae — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Plazet — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Liste lateinischer Phrasen/P — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P Q R S T U V …   Deutsch Wikipedia

  • Liebe — 1. Ade, Lieb , ich kann nicht weine, verlier ich dich, ich weiss noch eine. Auch in der Form: Adieu Lieb, ich kan nit weinen, wilt du nit, ich weiss schon einen. (Chaos, 60.) »Wenn dir dein Liebchen untreu war, musst du dich nur nicht gleich… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Gut (Subst.) — 1. Alles gut ist eines andern. – Petri, II, 7. 2. Altes Gut hinter rost gem Schloss macht neuen Adel mit blankem Tross. (Böhm.) 3. An eines Gutes Ansprach ist kein Verlust. – Klingen, 48 a, 1; Graf, 441, 332. Wer einen Rechtsanspruch an eine… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Reich (Adj.) — 1. Allgemach reich dauert am besten. Holl.: Op zijn gemak wordt men het liefst rijk. (Harrebomée, I, 228a.) 2. Bald reich, bald arm, bald gar nichts. – Simrock, 707. 3. Besser reich in Gott als reich in Gold. – Parömiakon, 2148. 4. Bin ich erst… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • PEREGRINUS — I. PEREGRINUS Consul cum Aemiliano, an. Urb. Cond. 99. II. PEREGRINUS Guilielmus, vide ibi. III. PEREGRINUS Landenbergius, ab Albesto Imperatore Underwaldiis praefectus impositus, Henricô Melchtaliô duriter habitô, quippe cui oculos eruit,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ASSISA et ASSISIA — ASSISA, et ASSISIA voces recentioribus Scriptoribus crebro usurpatae. Dicuntur autem Assisae Comitia publica, conventus et consessus proborum hominum, a Principe vel Domino feudi electorum, qui pro tribunali ius dicunt, lites dirimunt, de rebus… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • GAZA — insignis Palaestinae civitas, ex 5. Satrapiis Philistinorum, Aegyptum versus ultima, quae olim Iudae in sortem cecidit, Morer. Simeonis adscribit, sic dicta a regia Gaza, i. e. pecunia, quam illuc olim Camby ses Persarum Rex vehi curarat, quondam …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»